0. Inleiding
1. 1831: het prille begin
2. 1848 - de eerste stap: aanpassing van de kieswet
3. 1848 tot 1892: wanneer keurt het parlement een verklaring tot herziening van de Grondwet goed?
4. 1892-1893 – de Grondwet wordt gewijzigd
5. 1893 tot 1919: wanneer keurt het parlement een nieuwe verklaring tot herziening van artikel 47 van de Grondwet goed?
6. 1920-1921 – de Grondwet wordt gewijzigd
7. En later?

Dit hoofdstuk in pdf Start

1893 tot 1919: wanneer keurt het parlement een nieuwe verklaring tot herziening van artikel 47 van de Grondwet goed?

 

Wie kan stemmen, telt mee - Dankzij het algemeen meervoudig mannenstemrecht doet de Werkliedenpartij in 1894 haar intrede in het parlement

 

Het algemeen meervoudig mannenstemrecht was een compromis. Zoals omschreven door de heer Féron (Stuk Kamer, nr. 22 0115):
"De herziening in 1893 was ene minnelijke schikking. 't Was ook een wapenstilstand. Zij behoedde België voor ene omwenteling, die stroomen bloeds kon doen vergieten."
"Is algemeen stemrecht de voortaan onwrikbare grondslag onzer Grondwet geworden, toch verdween de politieke ongelijkheid niet, en het oogenblik is gekomen om het werk van 1893 te volmaken. De zoo fiere als edele verklaring van artikel 6 onzer Grondwet: "Alle Belgen zijn gelijk voor de wet” mag niet langer stuiten op de cijnsvoorrechten van meervoudig stemrecht en moet eene tastbare wezenlijkheid worden." [ 17 ] www.dekamer.be - link zie voetnoot.

Het streven naar algemeen enkelvoudig (mannen)stemrecht gaat verder. Er worden daarom opnieuw, door de jaren en zittingsperioden heen, verschillende voorstellen van verklaring tot herziening van de Grondwet ingediend. Deze specifieke voorstellen hebben één doel: het algemeen enkelvoudig kiesrecht invoeren via de wijziging van artikel 47 van de Grondwet. Hieronder volgt een overzicht van deze voorstellen.

In 1898 - Zitting 20 - Kamer
	Voorstel tot herziening van artikel 47 van de Grondwet van de heer De Fuisseaux. (Stuk Kamer, nr. 20 0283) [ 18 ] www.dekamer.be - link zie voetnoot. De inoverwegingneming wordt verworpen tijdens de eerste bespreking in de plenaire vergadering. (Foto: Léon De Fuisseaux - 'La Chambre des représentants en 1894-1895', Brussel, Société belge de Librairie, 1896, p.282)
In 1899 - Zitting 21 - Senaat
	Voorstel tot herziening van de artikelen 47, 53, 56 en 108 van de Grondwet van de heer Janson en consoorten. (Stuk Senaat, nr. 21 0132) [ 19 ] www.dekamer.be - link zie voetnoot. De inoverwegingneming wordt verworpen na twee besprekingen in de plenaire vergadering. (Foto: Paul Janson - Archief Belgische Senaat)
In 1899 - Zitting 21 - Kamer
	Voorstel tot herziening van artikel 47 van de Grondwet van de heer De Fuisseaux en consoorten. (Stuk Kamer, nr. 21 0283) [ 20 ] www.dekamer.be - link zie voetnoot. De inoverwegingneming wordt verworpen tijdens de eerste bespreking in de plenaire vergadering. (Foto: Léon De Fuisseaux - 'La Chambre des représentants en 1894-1895', Brussel, Société belge de Librairie, 1896, p.282)
In 1901 – Zitting 22 - Kamer
	Wetsvoorstel tot invoering van een referendum waarbij de kiezers worden geraadpleegd over het invoeren van grondwetsbepalingen die het meervoudig stemrecht intrekken en die de evenredige vertegenwoordiging op de wetgevende, provinciale en gemeentelijke verkiezingen toepassen, van de heer Janson en consoorten. (Stuk Kamer, nr. 22 0192) [ 21 ] www.dekamer.be - link zie voetnoot. Na zes besprekingen in de plenaire vergadering wordt het voorstel dat via de omweg van het referendum wilde werken, niet in overweging genomen. (Foto: Paul Janson - Archief Belgische Senaat)
In 1902 – Zitting 22 - Kamer
	Voorstel tot herziening van artikelen 47, 48, 49, 53, 54, 55, 56, 56bis en 57 der Grondwet van de heer Janson. (Stuk Kamer, nr. 22 0101) [ 22 ] www.dekamer.be - link zie voetnoot. De inoverwegingneming wordt verworpen na drie besprekingen in de plenaire vergadering. (Foto: Paul Janson - Archief Belgische Senaat)
In 1904 - Zitting 22 - Kamer
	Voorstel tot herziening van artikel 47 en volgende van de Grondwet van de heren Féron en Denis. (Stuk Kamer, nr. 22 0115) [ 23 ] www.dekamer.be - link zie voetnoot. De inoverwegingneming wordt verworpen tijdens de eerste bespreking in plenaire vergadering. (Foto: Émile Féron - Archief van de Kamer van volksvertegenwoordigers)
In 1910 - Zitting 24 - Kamer
	Voorstel tot herziening van artikel 47 en volgende van de Grondwet van de heer Vandervelde en consoorten. (stuk Kamer, nr. 24 0183) [ 24 ] www.dekamer.be - link zie voetnoot. De inoverwegingneming wordt verworpen tijdens de eerste plenaire vergadering. (Foto: Emile Vandervelde - Archief Belgische Senaat)
In 1912 - Zitting 25 - Kamer
	Voorstel tot herziening van sommige artikelen der Grondwet van de heer Vandervelde en consoorten. (stuk Kamer, nr. 25 0030) [ 25 ] www.dekamer.be - link zie voetnoot. Na tien besprekingen in de plenaire vergadering wordt de inoverwegingneming verworpen. (Foto: Emile Vandervelde - Archief Belgische Senaat)
In 1919 - Zitting 25 - Kamer
	Het denken is in 1919 weliswaar veranderd, maar artikel 47 van de Grondwet blijft nog steeds ongewijzigd. Daarom dient de regering op 10 september 1919 een ontwerp van verklaring van een aantal artikelen van de Grondwet in. [ 27 ] www.dekamer.be - link zie voetnoot. Deze keer wordt de parlementaire procedure van de verklaring tot herziening van de Grondwet snel afgewikkeld. (Foto: De regering Delacroix I - https://www.amsab.be/beleef/publieksprojecten/stemrecht, AMSAB-ISG, Liberas & het Rijksarchief)

Na de Eerste Wereldoorlog is het denken gerijpt. "In de geschiedenis van al de groote hervormingen komt er een oogenblik voor, waarop zij ophouden de eisch van eene partij of van eene klasse te zijn om een streven van de natie te worden. Is dit oogenblik voor het algemeen stemrecht gekomen?" [ 26 ] Stuk Kamer, nr.25 30/1 - link zie voetnoot. Deze woorden uit de toelichting van een voorstel tot herziening van sommige artikelen der Grondwet, illustreren zeven jaar na de indiening ervan én na een wereldoorlog, mooi de kentering van de tijdsgeest in verband met het algemeen enkelvoudig mannenstemrecht.

"Uit de besprekingen welke tot het stemmen der wet op het vormen der kieslijsten voor de aanstaande wetgevende verkiezingen leidden, blijkt dat er te midden van de Kamers een aanzienlijke meerderheid, ja eenparigheid, is om te oordelen dat artikel 47 der Grondwet door nieuwe bepalingen dient vervangen." [ 28 ] Stuk Kamer, nr.25-329 - link zie voetnoot.

Na de goedkeuring van het ontwerp van verklaring tot herziening van o.a. artikel 47, worden er op 16 november 1919 reeds verkiezingen georganiseerd volgens het algemeen enkelvoudig mannenstemrecht. Het vierde deel van deze reeks over de evolutie van het kiesrecht gaat hier uitgebreid op in.

Het is nu aan de nieuwe parlementsleden om een nieuwe tekst voor onder meer artikel 47 van de Grondwet op te stellen en deze met een 2/3 meerderheid aan te nemen. Aan het werk mijne heren!!