IV. 1918 - 1919: Wie mag stemmen? Het debat in het Parlement

Het wetsontwerp wordt begin 1919 in de Kamer ingediend. De Kamer besprak toen al een groot aantal andere wetsontwerpen met betrekking tot huurprijzen, vergoedingen voor bepaalde oorlogsschade, het nationale werk voor oorlogswezen, de herdenking en verheerlijking van de doden en de terdoodveroordeelden voor België tijdens de Eerste Wereldoorlog, de toekenning van aanvullingen op het ouderdomspensioen, de nationale aanneming van gemeenten en het herstel van verwoeste gewesten, het behoud van bossen en wouden die toebehoren aan onderdanen van een vijandelijke natie, de uitgifte van leningen door de overheid, de verhoging van de tramtarieven om de kosten van het herstel van het net te dekken, enz.

Vanaf januari komt er een krachtmeting tussen de regering en de katholieke rechtervleugel, die het ontwerp ongrondwettelijk vindt (en steun krijgt van kardinaal Mercier en de bisschoppen van België, die eerst stemadvies geven maar uiteindelijk toestaan dat parlementsleden in eer en geweten oordelen), of die de ongrondwettelijkheid aanvaardt maar stemrecht voor vrouwen eist. Voor de liberalen zou die toegeving echter het einde betekenen van de nationale eenheid en daarmee het einde van de regering-Delacroix I.

De Middenafdeling komt bijeen vanaf 20 februari onder leiding van Prosper Poullet, kamervoorzitter. Zijn verslag dateert van 6 maart 1919. [ 20 ] Kamer van volksvertegenwoordigers, 6 maart 1919, verslag namens de middenafdeling door de heer Persoons. De middenafdeling was een niet permanente commissie waarvan de samenstelling maandelijks bij loting gebeurde (in tegenstelling tot de huidige vaste commissies in de Kamer en in de Senaat. Ze bestond uit de heer Poullet (voorzitter), de heren Neven, Persoons (secretaris), Hubin, Lamborelle, Duysters en Goblet - link zie voetnoot.

Vanaf dat moment wordt in de Belgische pers bericht dat er pas op het einde van het jaar mogelijke verkiezingen komen: de Kamers zullen het ontwerp waarschijnlijk niet voor eind mei goedkeuren en het zal dan minstens zes maanden duren om de nieuwe kieslijsten op te stellen. [ 21 ] Journal de Bruxelles, vrijdag 21 februari 1919, p.1 "Les élections aux S.U. n'auront pas lieu avant la fin de l'année".

En de kritiek op het wetsontwerp, die reeds voelbaar was in het antwoord op de Troonrede, barst openlijk los.

De woordvoerder van degenen die het ontwerp ongrondwettelijk vinden (de beruchte "voorafgaande vraag" over de grondwettelijkheid van het ontwerp, die vooral gesteund wordt door de rechtse conservatieve katholieken, die niet betrokken waren bij de besprekingen in Loppem en nu van plan zijn hun stem te laten horen in het parlement), krijgt twee argumenten tegengeworpen.

Het eerste argument is dat het ontwerp weliswaar in strijd is met de tekst van de Grondwet (die bepaalt dat de "kiesbevoegdheidsvoorwaarden" die aan de basis liggen van het meervoudig stemrecht van artikel 47, alleen kunnen worden gewijzigd door de toepassing van de procedure tot herziening van de Grondwet, als bedoeld in artikel 131), maar niet met de geest van de Grondwet.

Het voorgelegde argument is dat het Nationaal Congres alleen wetten heeft opgesteld met het oog op een normale situatie; in uitzonderlijke omstandigheden heeft de wetgevende macht dus het recht om andere wegen te bewandelen dan wat in de Grondwet wordt aangegeven. Zoals tijdens de oorlog, toen de Koning de wetgevende macht alleen uitoefende en besluitwetten uitvaardigde die dezelfde waarde hadden als de wetten die via het parlement werden goedgekeurd. Het scenario is hetzelfde: "Het Parlement, vaststellende dat het onmogelijk is, tot de eerlang te houden verkiezingen over te gaan onder het beheer van het meervoudig kiesrecht, zal verplicht zijn eenen uitzonderingsmaatregel te nemen welke natuurlijk tot dit enig geval van noodzaak zal beperkt worden." [ 22 ] Kamer van volksvertegenwoordigers, 6 maart 1919, verslag namens de middenafdeling door de heer Persoons, p.4.

L'Evénement illustré, n° 206, 4 oktober 1919

"Een grappig tafereeltje 's morgens in het peristilium dat versierd is met grote bloemstukken en groen voor de ontvangst van de Amerikaanse parlementaire delegatie door de bureaus van beide Kamers. De heer Destrée [socialist] benadert een groep parlementsleden en wijst naar de riante bloemendecoratie:
- "Echt", zei hij glimlachend, "wat een charmante attentie om de invoering van het algemeen stemrecht te vieren".
- "Ziet u niet", antwoordde de heer Moyersoen [katholiek], "dat de quaestuur deze overvloed aan bloemen heeft klaargezet om de vrouwen welkom te heten?

Zolang onze parlementsleden woordspelingen maken, is de zaak nog niet helemaal verloren." [ 27 ] Le Journal de Bruxelles, 10 april 1919, p.1. (vertaling)

In de ochtend van 9 april komen Jane Brigode en Louise Van den Plas, respectievelijk voorzitster en secretaris van de Belgische Liga voor de Rechten van de Vrouw, nog bijeen met afgevaardigden van de drie fracties van de Kamer. De liberalen houden vast aan hun eerdere verklaringen. De socialisten zeggen dat het stemrecht voor vrouwen in het programma van hun partij blijft staan, maar dat het er op dit moment op aankomt te zorgen voor het algemeen stemrecht voor mannen. De dames hebben ook een ontmoeting met enkele katholieke vertegenwoordigers. Dezelfde dag nog worden 175.000 handtekeningen van vrouwen ingediend in de Kamer: deze 175.000 ondertekenaars vragen, natuurlijk, het stemrecht voor vrouwen. [ 28 ] Volgens de Journal de Bruxelles, vrijdag 11 april 1919, p.1.

Henry Carton de Wiart (katholiek) geeft dan lezing van het protocolakkoord dat tussen de drie partijen gesloten werd. Dat protocol geeft de socialisten de zekerheid dat bij de komende gemeenteraadsverkiezingen het algemeen enkelvoudig stemrecht zal gelden voor mannen en vrouwen en de liberalen dat de volledige evenredige vertegenwoordiging zal worden toegepast. Voor de volgende parlementsverkiezingen zal stemrecht worden gegeven aan bepaalde vrouwen: de niet hertrouwde weduwen van in de oorlog gesneuvelde soldaten en van gefusilleerde burgers, en bij ontstentenis van hen, aan hun moeders, indien deze weduwe zijn, alsook aan de moeders van ongehuwde soldaten die in die omstandigheden gesneuveld zijn, indien zij weduwe zijn. Ook vrouwen die gedurende de bezetting op grond van patriottisme door de vijand tot een gevangenisstraf veroordeeld zijn, krijgen stemrecht. ( https://www3.dekamer.be/digidocanha/K0030/K00300981/K00300981.PDF pp.793-794.

Léon Delacroix - Archief Belgische Senaat

Die vurige toespraak overtuigt zelfs de enkele liberalen die hevig tegenstander waren van vrouwenstemrecht en die besloten hadden zich ondanks de beslissing van hun fractie te onthouden. Wanneer de heer Cocq te kennen geeft dat zij zich bij de meerderheid aansluiten, barst op alle banken een luid applaus los. Tot ontzetting van zijn partij had Charles Woeste, de belangrijkste vertegenwoordiger van katholiek conservatief rechts, de vergadering voor de toespraak van Delacroix verlaten, met als excuus gezondheidsredenen en met de bewering dat hij, indien hij gebleven was, voor het wetsontwerp had gestemd... [ 32 ] Kamer, vergadering van donderdag 10 april 1919, p.793. Le Soir, 13 april 1919, "M. Woeste et le S.U." legt uit dat de ontzetting van zijn collega's te maken heeft met de onverzettelijkheid van Woeste, die zich kort tevoren in de vergadering van rechts nog tegen het ontwerp van akkoord verzet had, omdat hij een hevig voorstander bleef van vrouwenstemrecht. p.254.

Er wordt in eerste lezing gestemd. Delacroix beseft dat de eenparigheid erin zit en wil geen risico meer nemen. Hij stelt daarom voor nog tijdens die vergadering over te gaan tot de definitieve stemming over de tekst in zijn geheel. De socialist Emile Vandervelde steunt hem: "Het zou arbeiders-volksvertegenwoordigers die ziek zijn en zich toch naar de Kamer hebben laten brengen grote voldoening schenken als men hun de kans gaf vandaag over het algemeen stemrecht te stemmen. Het zou de bekroning zijn van een mooie dag, een grootse dag, die het Belgisch parlement waardig is geweest, als men onmiddellijk tot de tweede stemming overgaan. (Heel goed! op vele banken)" [ 33 ] Kamer, vergadering van donderdag 10 april 1919, p.793. (vertaling)

Vervolgens nemen de 166 aanwezige volksvertegenwoordigers het ontwerp eenparig aan.