IV. 1918 - 1919: Wie mag stemmen? Het debat in het Parlement

De regering Delacroix I - Foto https://www.amsab.be/beleef/publieksprojecten/stemrecht, AMSAB-ISG, Liberas & het Rijksarchief

Samenstelling van de Senaat na de oorlog, zaalplan van november 1913, in het rood aangepast op 17 december 1918 - Archief Belgische Senaat, Studie- en documentatiedossiers: Register P (griffie), nr. 162

De voorzitters richten zich tot hun respectieve assemblees: in de Kamer belooft Prosper Poullet een "antwoord op de Troonrede" waarin de Kamer van volks­vertegen­woordigers op haar beurt hulde brengt aan het leger en de bevolking. Hij wijst vervolgens op de overweldigende taak van herstel en heropbouw die de Kamer te wachten staat. Volgens hem is de oproep van de regering aan de Kamer echter een nog zwaardere opdracht. "De regering, vooruitlopend op de wensen van het volk, vraagt u uitvoering te geven aan een brede en ongetwijfeld stoutmoudige democratische hervorming, maar op een ordelijke en vreedzame manier, op basis van wederzijds vertrouwen en respect voor eenieders rechten." [ 10 ] Kamer, vergadering van 28 november 1918, p.9.

Portret van baron Paul de Favereau door Ph. Swyncop. Collectie Belgische Senaat - Foto KIK-IRPA, Brussel

In zijn regeringsverklaring herhaalt minister Delacroix voor de assemblees de beloften van de Troonrede: "Deze verkiezing veronderstelt de opmaak van kieslijsten, omdat het onmogelijk is om de levenden te vergeten en de doden te laten stemmen. Hoe moet deze verkiezing dan voorbereid worden? De regering denkt dat de heldhaftigheid van de bevolking, het weerstandsvermogen van het bezette land, deze vraag beantwoord hebben. De liefde voor het vaderland heeft zich in dezelfde mate geuit in alle milieus, zonder onderscheid van rang of stand."

Hij voorziet reeds problemen, vooral in de Senaat: "Het zal bij ons nooit opkomen om de eed te schenden, die wij net als jullie hebben afgelegd om de Grondwet te gehoorzamen. (…) Maar, mijne heren, zoals jullie allemaal hebben gedaan, zoals de regering heeft moeten doen in heroïsche omstandigheden tijdens deze onvoorziene oorlog, kan het gebeuren dat een eenparige of bijna eenparige instemming, niet alleen van het land maar van allen die plaatsnemen in onze assemblees om de verzuchtingen van het volk te vertolken, ons verplicht om hervormingen uit te voeren zonder rekening te houden met bepaalde formaliteiten. (...)
Wanneer de regering de Senaat vraagt om het mausoleum te eren van onze heroïsche doden, die hun bloed hebben gegeven voor het vaderland, die uit alle lagen van de bevolking afkomstig zijn en plaatsgenomen hebben onder de helden, zou het kunnen dat wij dan niet tevergeefs een beroep zullen doen op de patriottische instemming van de Senaat en van het land." [ 12 ] Senaat, vergadering van 29 november 1918, p.4. (vertaling)

Na een passage ter ere van het koninklijke optreden en het uithoudingsvermogen en de weerstand van het volk en het Belgisch leger tijdens het conflict, stemt de Kamer in met het principe van het regeringsontwerp, maar op voorwaarde dat haar onafhankelijkheid behouden blijft voor iedere toekomstige grondwetswijziging betreffende het kiesstelsel. Het is inderdaad tijd voor democratische gelijkheid... om een nieuwe Kamer en Senaat te verkiezen. Veel verder dan dat wil men niet gaan. Men is in het bijzonder beducht voor een mogelijk stemrecht voor vrouwen: [ 13 ] Kamer, vergadering van 11 december 1918.

Het ontwerp van antwoord van de Senaat is van de hand van senator Braun, die oproept tot een krachtenbundeling, zoals die tot uiting komt in de eenheidsregering die is opgezet door de Vorst, teneinde het land te herstellen. Hij roept ook op tot een eendracht der harten om te werken aan "de voltooiing, aan de bekroning van het grondwettelijk gebouw" en doet een beroep op de wijsheid en zelfs de scherpzinnigheid van de Hoge Vergadering, want "het algemeen kiesrecht dringt zich op aan de wijsheid der regeerders (...). Zij [de senatoren] zullen er zich niet schuldig aan maken, zich ondankbaar en blind te toonen":