Belgische Senaat

BUITENGEWONE ZITTING 1995

13 JULI 1995

Wetsvoorstel tot wijziging van artikel 56 van de gemeentekieswet (1)

(Ingediend door de heer Loones c.s.)

TOELICHTING

Diverse wetenschappelijke studies wezen reeds op de vertekening van het stembusresultaat door toepassing van artikel 56 van de gemeentekieswet. De in artikel 56 voorgeschreven delerreeks (het stelsel Imperiali) leidt tot een ernstige scheeftrekking tussen enerzijds het behaalde stemmenaantal en anderzijds het effectief toegekende aantal zetels. Procentueel sterke over- en ondervertegenwoordigingen van de aan de gemeenteraadsverkiezingen deelnemende lijsten zijn legio.

Het regeerakkoord van mei 1988 (hoofdstuk II.B lokale en provinciale besturen) stelde zich tot doel aandacht te schenken aan de mogelijkheden om te onderzoeken « hoe op termijn de representativiteit in de gemeentekieswet kan worden verbeterd ».

Onderhavig voorstel wil deze doelstelling concretiseren. Het stelt de invoering voor van wat in de vakliteratuur wordt omschreven als het « systeem-Niemeyer » dat, onder meer ook voor gemeenteraadsverkiezingen, reeds van toepassing is in een aantal Westduitse deelstaten.

Vanuit een bezorgdheid voor de democratische beginselen van onze maatschappij en het democratisch functioneren van onze instellingen, is het van het grootste belang dat het principe van de evenredige vertegenwoordiging maximaal wordt gerespecteerd. Door toepassing van het systeem-Niemeyer wordt de vertekening van het stembusresultaat sterk gereduceerd.

Onnatuurlijke absolute meeerderheden, waarbij een partij met minder dan 50 pct. van de stemmen toch een absolute zetelmeerderheid behaalt, worden vermeden. Deze vaststelling is niet onbelangrijk. Voorbeelden van deze wel zeer extreme vorm van scheeftrekking van het stembusresultaat zijn immers legio. Ter illustratie willen we hierbij verwijzen naar de stembusresultaten in de gemeente Rotselaar (gemeenteraadsverkiezingen van 10 oktober 1982) en Kalmthout (gemeenteraadsverkiezingen van 9 oktober 1988). In beide gemeenten haalde een lijst een absolute zetelmeerderheid, respectievelijk met 37,25 pct. en 38,15 pct. van de stemmen.

De vertekeningen ten gevolge van de hoge Imperialikiesdrempel worden door toepassing van het systeem-Niemeyer weggewerkt. Het aantal en de mate van onder- of oververtegenwoordiging daalt. Een betere proportionaliteit wordt bereikt.

De door de respectieve lijsten behaalde gemeenteraadszetels staan in een meer correcte verhouding tot het door de kiezer uitgebrachte stemmenaantal.

De vaststelling dat de zetelverhouding binnen de gemeenteraad vaak als richtlijn wordt gehanteerd bij de samenstelling van allerhande gemeentelijke advies- en andere organen, geeft ons voorstel een bijkomende motivatie.

Daarbij komt nog dat de techniek, die de toepassing van het systeem-Niemeyer vereist, veel eenvoudiger en logischer is dan de ­ vaak ingewikkelde en pas na lang rekenen te bekomen ­ Imperiali-procedure. Ook deze eenvoud en duidelijkheid pleit voor het voorstellen van een wijziging van het huidige artikel 56 van de gemeentekieswet.

Toelichting bij artikel 2

1. Eerste en tweede lid :

In tegenstelling tot het tot op heden toegepaste stelsel-Imperiali, maakt het systeem-Niemeyer geen gebruik van een delerreeks. Imperiali deelt het stemcijfer van iedere lijst achtereenvolgens door 1; 1,5; 2; 2,5; 3; 3,5; 4; 4,5, enz. In de praktijk wordt het stemcijfergedeeld door het dubbele van deze getallen, nl. 2, 3, 4, 5, enz. De quotiënten van de achtereenvolgende delingen worden gerangschikt ten belope van een totaal dat gelijk is aan het aantal te verkiezen raadsleden.

Het systeem-Niemeyer valt bij de zetelberekening terug op volgende formule :

p × Z
­­­
P

Het aantal geldige stemmen van elke partij (p) wordt vermenigvuldigd met het totaal aantal te begeven zetels (Z) en dit produkt wordt gedeeld door het totale aantal geldige stemmen van alle partijen (P).

Van het aldus bekomen quotiënt wordt het cijfer vóór de komma gebruikt ter aanwijzing van de rechtstreeks verworven zetels; het cijfer na de komma wordt gehanteerd om de rechtszetels te verdelen. Het grootste cijfer na de komma krijgt de eerste, het volgende grootste de tweede zetel, enz.

Ter illustratie van de in de toelichting tot dit voorstel gegeven argumentatie, geven we aan de hand van een willekeurig gekozen voorbeeld een vergelijking tussen het stelsel-Imperiali en het systeem-Niemeyer.

p = Aantal geldige stemmen.

z = Aantal toegewezen zetels.

2. Derde lid :

In tegenstelling met de thans in artikel 56 geformuleerde versie (met verwijzing naar artikel 168 van het Kieswetboek) bepaalt voorliggend voorstel dat, bij gelijkheid van stemcijfers, de zetel toekomt aan de lijst waarop de kandidaat voorkomt die onder de kandidaten wier verkiezing in het geding is, de meeste stemmen heeft verkregen, of, bij gelijkheid van stemmen, de jongste in jaren is.

De optie voor een toewijzing aan de jongste, in plaats van aan de oudste in jaren betreft een fundamentele keuze. Deze keuze wil tegemoetkomen aan de gerechtvaardigde eis voor een betere vertegenwoordiging van jongeren in de gemeenteraad.

3. Vierde lid :

Krijgt een lijst meer zetels toegewezen dan zij kandidaten telt, dan wordt (worden) de niet-toegekende zetel(s) gevoegd bij die welke aan de overige lijsten toekomen. De verdeling over deze lijsten gebeurt volgens de in het eerste lid beschreven procedure. Wel dient hierbij opgemerkt dat in de hierboven vernoemde formule de teller en deler moeten worden aangepast.

Het door bedoelde lijst opgenomen zetelaantal moet in mindering worden gebracht bij het totale zetelaantal; het door bedoelde lijst behaalde aantal geldige stemmen moet in mindering worden gebracht bij het totale aantal geldige stemmen van alle partijen.

De formule wordt :

p × ( Z - (za) )
­­­­­­­
P - (pa)

waarbij : (za) : het reële aantal door bedoelde lijst opgenomen zetels; (pa) : het door bedoelde lijst behaalde aantal geldige stemmen.

WETSVOORSTEL

Artikel 1

Deze wet regelt een aangelegenheid als bedoeld in artikel 78 van de Grondwet.

Art. 2

Artikel 56 van de gemeentekieswet wordt vervangen als volgt :

« Artikel 56. ­ Het hoofdstembureau vermenigvuldigt het stemcijfer van iedere lijst met het totaal aantal te begeven zetels. Dit produkt wordt gedeeld door het totale aantal geldige stemmen van alle lijsten.

De verdeling van de zetels over de lijsten geschiedt door het aldus bekomen quotiënt in aanmerking te nemen. Het cijfer vóór de komma duidt de rechtstreeks verworven zetels aan. Het cijfer na de komma wordt gehanteerd om de restzetels te verdelen.

Het grootste cijfer na de komma krijgt de eerste restzetel, het volgende grootste de tweede restzetel, enz., dit tot het totaal aantal te begeven zetels is toegekend.

Wanneer het hoofdbureau, bij de verdeling van de restzetels, geconfronteerd wordt met een gelijkheid van het cijfer na de komma bij de op hierboven wijze beschreven quotiënten, dan komt de zetel toe aan de lijst met het hoogste stemcijfer.

Bij gelijkheid van de stemcijfers, komt de zetel toe aan de lijst waarop de kandidaat voorkomt die onder de kandidaten wier verkiezing in het geding is, de meeste stemmen heeft verkregen, of, bij gelijkheid van stemmen, aan de jongste in jaren.

Indien een lijst meer zetels verkrijgt dan zij kandidaten telt, worden de niet-toegekende zetels gevoegd bij die welke aan de overige lijsten toekomen; de verdeling over deze lijsten geschiedt door herhaling van de hierboven aangegeven procedure. »

(1) Dit wetsvoorstel werd in de Senaat reeds ingediend op 19 februari 1992, onder het nummer 193-1 (B.Z. 1991-1992).