SÉNAT DE BELGIQUE BELGISCHE SENAAT
________________
Session 2008-2009 Zitting 2008-2009
________________
12 janvier 2009 12 januari 2009
________________
Question écrite n° 4-2529 Schriftelijke vraag nr. 4-2529

de Marie-Hélène Crombé-Berton (MR)

van Marie-Hélène Crombé-Berton (MR)

au ministre de la Justice

aan de minister van Justitie
________________
Éclipses d’identité - Directive 2005/60/CE du Parlement européen et du Conseil du 26 octobre 2006 - Transposition en droit belge - Délai Identiteitsverduisteringen - Richtlijn 2005/60/EG van het Europees Parlement en van de Raad van 26 oktober 2006 - Omzetting in Belgisch recht - Termijn 
________________
mesure nationale d'exécution
directive (UE)
blanchiment d'argent
faux en écriture
nationale uitvoeringsmaatregel
richtlijn (EU)
witwassen van geld
valsheid in geschrifte
________ ________
12/1/2009Verzending vraag
(Einde van de antwoordtermijn: 12/2/2009)
12/10/2009Antwoord
12/1/2009Verzending vraag
(Einde van de antwoordtermijn: 12/2/2009)
12/10/2009Antwoord
________ ________
Réintroduction de : question écrite 4-983 Réintroduction de : question écrite 4-983
________ ________
Question n° 4-2529 du 12 janvier 2009 : (Question posée en français) Vraag nr. 4-2529 d.d. 12 januari 2009 : (Vraag gesteld in het Frans)

Le 26 octobre 2005, le Parlement européen et le Conseil ont adopté une directive relative à la prévention de l’utilisation du système financier aux fins du blanchiment de capitaux et du financement du terrorisme (directive 2005/60/CE, dite directive III). Cette directive dispose, en son article 7, que : « Les établissements et personnes soumis à la présente directive appliquent des mesures de vigilance à l’égard de leur clientèle » notamment « lorsqu’ils nouent une relation d’affaires » (point a) et « lorsqu’il existe des doutes concernant la véracité ou la pertinence des données précédemment obtenues aux fins de l’identification d’un client » (point d).

Cette disposition évoque donc une obligation de vigilance dans le chef des personnes soumises à la « législation blanchiment » (banquiers, experts-comptables, avocats ou autres), distincte de l’obligation de dénonciation, plus pudiquement appelée de « déclaration », qui vise toute activité leur paraissant particulièrement susceptible, par sa nature, d’être liée au blanchiment de capitaux ou au financement du terrorisme (article 20). Cette obligation de déclaration, déjà reprise dans la directive II (directive 2001/97/CE du Parlement européen et du Conseil du 4 décembre 2001 modifiant la directive 91/308/CEE du Conseil relative à la prévention de l’utilisation du système financier aux fins du blanchiment de capitaux, transposée en Belgique par la loi du 12 janvier 2004), a trouvé une solution à sa difficulté d’application (secret professionnel) pour les avocats dans l’arrêt de la Cour constitutionnelle du 23 janvier 2008 (arrêt nº 10/2008).

L’article 7, d), a donc trait, pour sa part, à l’obligation de vigilance permanente à laquelle est soumis tout « mandataire financier », notamment eu égard à la problématique des éclipses d’identité. Il se peut, en effet, que des mandataires financiers soient confrontés à un problème d’identification de leur client/mandant, notamment lorsqu’il s’agit d’un trust ou qu’un trust figure dans la structure de contrôle des entreprises présentatrices d’instruments financiers qui constituent les clients.

En vertu de l’article 45 de la directive III, les États membres étaient tenus de se conformer à cette directive avant le 15 décembre 2007. À ce jour, cela n’a toutefois pas encore été le cas pour la Belgique.

Les professionnels du secteur appellent donc de tous leurs vœux une transposition rapide de la directive 2005/60/CE dans l’arsenal législatif belge, qui déterminera de manière définitive l’organe qui sera compétent pour recevoir les déclarations d’éclipses d’identité.

Dans l’intervalle entre l’entrée en vigueur de la directive III (le 15 décembre 2005) et celle de la loi de transposition à venir qui doit permettre son application en Belgique, les professionnels concernés s’interrogent sur l’attitude à adopter lorsqu’ils sont confrontés à une éclipse d’identité. Sont-ils tenus de la déclarer ? S’ils le souhaitent (pour des questions évidentes de responsabilité), ont-ils la possibilité de le faire ? Si oui, à quel organe doivent/peuvent-ils s’adresser ?

 

Op 26 oktober 2005 hebben het Europees Parlement en de Raad een richtlijn aangenomen tot voorkoming van het gebruik van het financiële stelsel voor het witwassen van geld en de financiering van terrorisme (richtlijn 2005/60/EG, de richtlijn III genoemd). In artikel 7 van die richtlijn staat “onder deze richtlijn vallende instellingen en personen passen in de volgende gevallen de klantenonderzoeksvereisten toe:

a) wanneer zij een zakelijke relatie aangaan” en

“d) wanneer wordt betwijfeld of de eerder verkregen cliëntidentificatiegegevens

waarheidsgetrouw of adequaat zijn.”

Die bepaling voert dus de verplichting tot waakzaamheid in voor degenen die aan de “antiwitwaswet” zijn onderworpen (bankiers, accountants, advocaten of anderen), los van de meldingsplicht – die discreet de “aangifte” wordt genoemd – voor elke verrichting waarvan ze door de aard ervan het vermoeden hebben dat ze verbonden zijn aan het witwassen van geld of aan de financiering van het terrorisme (artikel 20). Het arrest van het Grondwettelijk Hof van 23 januari 2008 (arrest nr. 10/2008) biedt een oplossing voor het probleem van de toepassing op de advocaten (beroepsgeheim) van die aangifteverplichting, die al is opgenomen in de richtlijn II (richtlijn 2001/97/EG van het Europees Parlement en de Raad van 4 december 2001 tot wijziging van de richtlijn 91/308/EEG van de Raad tot voorkoming van het gebruik van het financiële stelsel voor het witwassen van geld, omgezet in Belgisch recht door de wet van 12 januari 2004).

Artikel 7, d), heeft dus betrekking op de permanente verplichting tot waakzaamheid waaraan elke “financiële lasthebber” is onderworpen, specifiek in het licht van identiteitsverduisteringen. Het kan namelijk gebeuren dat financiële lasthebbers problemen ondervinden in het identificeren van hun klant/opdrachtgever, onder meer wanneer het gaat om een trust of wanneer een trust voorkomt in de controlestructuur van ondernemingen die financiële instrumenten aanbieden.

Krachtens artikel 45 van de richtlijn III, waren de lidstaten verplicht hun wetgeving vóór 15 december 2007 in overeenstemming te brengen met deze richtlijn. Dat is in België nog altijd niet gebeurd.

De beroepsbeoefenaars uit de financiële sector vragen dus een snelle omzetting van de richtlijn 2005/60/EG in een Belgische wet, die uiteindelijk zal moeten bepalen bij welk orgaan de verdachte identiteiten zullen moeten worden gemeld.

In de periode tussen de inwerkingtreding van de richtlijn III (van 15 december 2005) en de inwerkingtreding van de toekomstige wet tot omzetting van de richtlijn die de toepassing in België mogelijk moet maken, vragen de betrokken mensen uit de sector zich af wat ze moeten doen wanneer ze met een verdachte identiteit worden geconfronteerd. Kunnen ze die, als ze dat om evidente redenen van verantwoordelijkheid wensen, al melden? Zo ja, tot welk orgaan moeten/kunnen ze zich wenden?

 
Réponse reçue le 12 octobre 2009 : Antwoord ontvangen op 12 oktober 2009 :

De manière générale, je peux vous informer que la transposition de la directive 2005/60/CE du Parlement européen et du Conseil du 26 octobre 2005 relative à la prévention de l'utilisation du système financier aux fins du blanchiment de capitaux et du financement du terrorisme et de la directive 2005/70/CE de la Commission du 1er août 2006 portant mesures de mise en œuvre de la directive 2005/60/CE du Parlement européen et du Conseil sera bientôt une réalité.

Le projet de loi modifiant la loi du 11 janvier 1993 relative à la prévention de l'utilisation du système financier aux fins du blanchiment de capitaux et du financement du terrorisme, et le Code des sociétés a été approuvé par le Conseil des ministres le 27 novembre 2008. Le projet de loi a ensuite été soumis pour avis au Conseil d’État et a été adapté aux remarques de celui-ci. En deuxième lecture, le projet de loi a également été approuvé par le Conseil des ministres le 20 février 2009. La procédure parlementaire débutera prochainement.

Plus concrètement en ce qui concerne votre question, je peux vous communiquer que le projet de loi précité prévoit que les entreprises et personnes visées sont tenues d’identifier leur client, les bénéficiaires effectifs ou les bénéficiaires de leur client et vérifier leur identité dans les cas prévus à l'article 7 de la directive 2005/60/CE.

Si ces entreprises et personnes ne peuvent appliquer de mesures de vigilance à l’égard de leur clientèle, elles ne peuvent ni nouer ni maintenir une relation d’affaires avec le client concerné, les bénéficiaires effectifs ou les bénéficiaires de leur client ni réaliser des opérations pour leur compte. Dans ce cas, elles décident s’il convient ou non de transmettre une déclaration à la Cellule de traitement des informations financières.

Les avocats ne sont pas soumis à l'obligation précitée lorsqu'ils évaluent la situation juridique de leur client ou lorsqu'ils le défendent ou le représentent dans ou en rapport avec une procédure judiciaire, y compris lorsqu’ils fournissent des conseils juridiques à la lumière d’une telle procédure et en particulier sur l’engagement ou l’évitement d'une procédure judiciaire.

Par « bénéficiaire effectif », il convient d’entendre la ou les personnes physiques pour le compte ou au profit desquelles une opération est réalisée ou une relation d’affaires est nouée ou la ou les personnes physiques qui, en dernier lieu, possèdent ou contrôlent le client. Dans ce cas, le client peut être une société ou une personne morale.

Conformément au projet de loi, les entreprises et personnes visées doivent décider elles-mêmes s'il convient ou non de transmettre une déclaration à la Cellule de traitement des informations financières si elles ne peuvent appliquer de mesures de vigilance à l’égard de leur clientèle. Par exemple, en cas de dissimulation de l’identité de leur client, des bénéficiaires effectifs ou des bénéficiaires de leur client. Dans tous les cas, les avocats sont dispensés de cette obligation de déclaration s'ils se trouvent dans la situation précitée.

Une directive ne produit pas d’effet direct dans l’ordre juridique interne. Elle doit d’abord être transposée en droit national avant de pouvoir produire des effets juridiques.

Les informations précitées sont basées sur le projet de loi du 30 septembre 2008 transposant les directives 2005/60/CE et 2005/70/CE. Ce projet de loi n'est toutefois pas encore une loi. En conséquence, les dispositions qu’il prévoit ne sont pas encore d’application et il n’existe aucune obligation d’appliquer des mesures de vigilance à l’égard de la clientèle et de soumettre une déclaration à la Cellule de traitement des informations financières si les entreprises et personnes visées ne peuvent appliquer de mesures de vigilance à l’égard de leur clientèle.

Néanmoins, ces entreprises et personnes sont toujours libres de soumettre, de leur propre initiative, une déclaration à la Cellule de traitement des informations financières si elles s’interrogent sur l'identité de leur client, des bénéficiaires effectifs ou des bénéficiaires de leur client

Algemeen kan ik U meegeven dat de omzetting van de richtlijn 2005/60/EG van het Europees Parlement en de Raad van 26 oktober 2005 tot voorkoming van het gebruik van het financieel stelsel voor witwassen van geld en de financiering van terrorisme en van de richtlijn 2005/70/EG van de Commissie van 1 augustus 2006 tot vaststelling van uitvoeringsmaatregelen van richtlijn 2005/60/EG van het Europees Parlement en de Raad weldra een feit zullen zijn.

Het wetsontwerp tot wijziging van de wet van 11 januari 1993 tot voorkoming van het gebruik van het financieel stelsel voor het witwassen van geld en de financiering van terrorisme en het Wetboek van Vennootschappen werd op 27 november 2008 door de Ministerraad goedgekeurd. Het wetsontwerp werd vervolgens voor advies voorgelegd aan de Raad van State aan wiens opmerkingen het werd aangepast. Ook in tweede lezing werd het wetsontwerp op 20 februari 2009 door de Ministerraad goedgekeurd. Weldra zal de parlementaire procedure een aanvang nemen.

Meer concreet met betrekking tot uw vraag kan ik u meedelen dat in het hierboven vermelde wetsontwerp is opgenomen dat de geviseerde ondernemingen en personen hun cliënten, de uiteindelijke begunstigden of de begunstigden van hun cliënt moeten identificeren en hun identiteit verifiëren in de gevallen bepaald in artikel 7 van de richtlijn 2005/60/EG.

Indien deze ondernemingen en personen geen klantenonderzoek kunnen verrichten, mogen zij met de betrokken cliënt, de uiteindelijke begunstigden of de begunstigden van hun cliënt geen zakelijke relatie aangaan noch in stand houden, noch verrichtingen voor hem uitvoeren. In dat geval maken zij uit of een melding aan de Cel voor financiële informatieverwerking zich opdringt.

Advocaten zijn niet onderworpen aan de hierboven vermelde verplichting wanneer zij de rechtspositie van hun cliënt bepalen, dan wel wanneer zij hem in of in verband met een rechtsgeding verdedigen of vertegenwoordigen, met inbegrip van advies in het licht van een dergelijke procedure en in het bijzonder over het instellen of vermijden van een rechtsgeding.

Onder “uiteindelijke begunstigde” dient te worden verstaan “de natuurlijke persoon of personen voor wiens rekening of ten voordele van wie een verrichting wordt uitgevoerd of een zakelijke relatie wordt aangegaan, of die de uiteindelijke eigenaar is van of de uiteindelijke controle hebben over de cliënt.”. De cliënt kan in dit geval een vennootschap of een rechtspersoon zijn.

Ingevolge het wetsontwerp dienen de geviseerde ondernemingen en personen zelf uit te maken of een melding aan de Cel voor financiële informatieverwerking zich opdringt wanneer zij geen klantenonderzoek kunnen verrichten, bijvoorbeeld wegens verberging van de identiteit van hun cliënt, de uiteindelijke begunstigden of de begunstigden van hun cliënt. Advocaten zijn in ieder geval vrijgesteld van deze meldingsmogelijkheid indien zij zich in de hierboven vermelde situatie bevinden.

Een richtlijn heeft geen directe uitwerking in de nationale rechtsorde. Zij dient eerst te worden omgezet naar nationaal recht vooral rechtsgevolgen te kunnen ressorteren.

Bovenvermelde informatie is gebaseerd op het wetsontwerp van 30 september 2008 tot omzetting van de richtlijnen 2005/60/EG en 2005/70/EG. Dit wetsontwerp is evenwel nog geen wet. Bijgevolg spelen de bepalingen die hierin worden vooropgesteld nog niet en bestaat er geen verplichting tot het voeren van een klantenonderzoek en dient geen melding te worden gemaakt wanneer er geen klantenonderzoek kan worden gevoerd door de geviseerde ondernemingen en personen.

Het staat deze ondernemingen en personen evenwel steeds vrij op eigen initiatief een melding te doen aan de Cel voor financiële informatieverwerking wanneer zij zich vragen stellen over de identiteit van hun cliënt, de uiteindelijke begunstigden of de begunstigden van hun cliënt.