Begeleidende vragen :Denkworkshop

De herinnering bewaren en vrede stichten

Discussietekst

door prof. Pol Dupont - U.L.B en Université de Mons-Hainaut

Ons tijdsbeeld is ingrijpend veranderd…

Tal van voorbeelden geven aan dat we het tijdperk hebben betreden van de ‘instantcultuur’, van het onverwachte, van het broze, van het egoïstisch individualisme en dat rijpelijk en eindeloos doordachte individuele projecten, net als de diepe stilte van het denken, wellicht tot het verleden behoren.

Anderzijds zijn er de nieuwe technologieën, die aanzienlijke vorderingen mogelijk maken en beloven die vandaag zelfs nog maar moeilijk voor te stellen zijn. De virtuele wereld doet geleidelijk haar intrede in ons leven en de genetische toekomstleer wordt momenteel beetje bij beetje werkelijkheid, met alle goede maar ook kwade gevolgen van dien.

"De goudzoekers" van de toekomst, deze nieuwe Christoffel Columbussen van de eenentwintigste eeuw, sloven zich uit om nieuwe Eldorado’s te ontdekken, kwestie van ze zo snel mogelijk ter beschikking van zoveel mogelijk gegadigden te stellen.

Er is niets nieuws onder de zon, behalve dan het razendsnel tempo van de evoluties en van de veranderingen, net als ieders geestdrift om dadelijk het allernieuwste in het bezit te krijgen om bij de tijd te blijven… !

Alles, dadelijk, voor mij alleen… !

En waar staat de mens in dit alles ?

Sophocles tekende in zijn Ode aan de Mens in Antigone al glashelder de twee mogelijke maar tegengestelde wegen uit die de mens kan inslaan :

"Er zijn tal van wonderen, maar geen is groter dan de mens ! Zelfs in de zwaarste winterstormen doorklieft hij de witschuimende huizenhoge golven van de zee. […] Behept met meer verstand en vindingrijkheid dan men ooit heeft durven hopen, streeft de mens de ene keer het goede na en de keer daarop het kwade."

De hele geschiedenis van de mensheid is bezaaid met deze tweespalt van wegen. De ene leidt geleidelijk naar het geluk dat aan de horizon wacht, de andere dicteert, aan de hand van autoritaire en onbetwistbare visies, een statische en gesloten voorstelling van de maatschappij.

Janus, de god met de twee gezichten, het ene naar het verleden gericht en het andere naar de toekomst, nodigt ons uit om na te denken en een blik te werpen op verleden, heden èn toekomst.

VERLEDEN	HEDEN		TOEKOMST

Tussen het verleden en de toekomst waar we onvermijdelijk op afgaan, op het scherp van de snede, beleven we een bewogen, explosief, verwarrend en veranderend heden.

Maar wat ziet de Janus die naar het verleden kijkt ?

	Geschiedenis doorspekt met utopieën zoektocht naar het geluk grondwetten maar slachtpartijen…	Bewaarders van het geheugen Routes van het geheugen Territoria van het geheugen
VERLEDEN

Hij zou ons wellicht vertellen dat de meest verlichte geesten onder de mensen, in verschillende tijdperken, altijd op zoek waren naar een ideale en/of werkelijke maatschappij of getracht hebben er een te bedenken of uit te bouwen, die bijdraagt tot het menselijk geluk. Of het nu gaat om Plato, Seneca, Kant of Condorcet.

Die zelfde verlichte geesten, die zich rond gemeenschappelijke waarden schaarden, hebben grondwetten in de steigers gezet en wetten uitgevaardigd om de vrijheiden te vrijwaren, om te zoeken naar een betere wereld en om de voorwaarden te scheppen om de mensen, gelukkiger en vreedzamer, te doen samenleven.

De utopieën van vrijheid, gelijkheid en broederschap sturen de daden van de mensen, die ze willen hanteren als grondslagen om hun politiek op te bouwen.

Het idee van democratie, als broze abstractie, is geboren en dient als schild tegen ten top gedreven nationalisme en zelfzucht.

Dat belet niet dat deze schilden aan alle kanten zwaar onder druk staan in onze democratische landen en dat, in bepaalde andere landen, de democratische gedachte nog altijd ver in de achterhoofden verscholen zit en nog veel tijd nodig zal hebben om de geesten te beroeren.

De menselijke slachtpartijen die onze geschiedenis heeft gekend en die sommigen onder u zo gruwelijk aan den lijve ondervonden, vinden nog altijd plaats in veel landen. En zowel wie ze meemaakt als wie ze gadeslaat, moet ze in het geheugen opslaan, zoniet gaat de herinnering verloren: de bewaarders van het geheugen, de routes van het geheugen en de territoria van het geheugen zijn noodzakelijk om ons te waarschuwen voor alle mogelijke ontsporingen, uit welke hoek ze ook komen.

Momenteel groeit het besef, op het scherp van de snede tussen verleden en toekomst, dat de plicht van het geheugen gepaard moet gaan met een dwingende plicht tot opvoeding in burgerschap, zeer vroeg, in de educatieve gemeenschap.

		Raad van Europa De democratie in stand houden, versterken, doen inwerken Burgerschap door opvoeding Praktijken van het burgerschap	Actoren van dialoog Organisatoren van burgerschap
HEDEN

Zo zetten de staatshoofden en regeringsleiders van de Lidstaten van de Raad van Europa, in 1997, het project Democratisch Burgerschap door Onderwijs (EDC) op om de pluralistische democratie, de naleving van de mensenrechten en het primaat van het recht te onderbouwen.

België en zijn Gemeenschappen zijn sterk en actief betrokken bij dit project, in het besef dat democratie voor een groot deel samenhangt met opvoeding en onderwijs.

De hier aanwezige geheugenbewaarders, die hun eigen leven in de waagschaal legden om ons in een democratische samenleving te doen leven, rekenen, dat weet ik zeker, op de jonge generaties om krachtdadig de democratische culturen te vrijwaren die gestoeld zijn op het bestaan van humanistische waarden.

De Raad van Europa en ons land hebben goed begrepen dat opvoeding tot burgerschap, die bestaat uit opvoeden in mensenrechten, in burgerzin, in vrede, in het interculturele, van de wieg tot het graf loopt en betrekking heeft op het hele leven, alle leeftijdsgroepen, alle standen, alle sectoren van het verenigingsleven en de niet-gouvernementele organisaties, de scholen, de bedrijven, enz.

De Raad van Europa benadrukte vooral dat jullie, de jongeren, de enorme verantwoordelijkheid hebben om jullie ten volle te verbinden tot een democratische maatschappij, door ze dag na dag te beleven op school en in uw eigen omgeving, door luisterbereidheid, door respect voor de ander, door de belangstelling voor de ander, door actieve medewerking aan beslissingen, waar jullie ook zijn.

De god Janus die de blik richt naar de horizon en naar de toekomst zou, net als Martin Luther King, een droom kunnen hebben.

	Solidariteit-Broederlijkheid Morele plicht Beschavingsdoel Drijvende krachten van de vrijheid en de gelijkheid	Makers van vrede Voortbrengers van vonken van menselijkheid
TOEKOMST

Wellicht zou hij ons kunnen vertellen dat vrijheid en gelijkheid uiteraard rechten zijn, maar ook utopieën van de schaarste die altijd weer te veroveren zijn.

Wellicht zou hij er op aandringen dat we Condorcet herlezen, die de toekomst van de menselijke soort terugbracht tot drie belangrijke punten: de vorderingen in de gelijkheid tussen de naties, de vorderingen in de gelijkheid bij een zelfde volk en de werkelijke vervolmaking van de mens. Deze drieledige hoop is nog steeds brandend actueel.

Wellicht zou hij ons kunnen suggereren dat solidariteit en broederschap, die morele plichten en beschavingsdoelen zijn, vrijheid en gelijkheid kunnen verzoenen en de democratie in staat stellen om efficiënt te werken.

Aldus zouden de geheugenbewaarders, die steeds onmisbaar zijn in elke tijd en in elke ruimte, op de eerste plaats kunnen steunen op actoren van dialoog, maar ook en vooral op "makers van vrede en voortbrengers van vonken van menselijkheid".

Dames, Heren, en als we ons nu eens waagden aan het experiment van de solidariteit en de broederlijkheid !

---