5-13 | 5-13 |
De heer Karl Vanlouwe (N-VA). - De landen van het Midden-Oosten en Noordelijk Afrika worden sinds enkele weken getroffen door een golf van volksprotest tegen de heersende regimes. De opstanden ontstaan door het gebrek aan democratie, corruptie, de kloof tussen arm en rijk, de zelfverrijking van machthebbers, het geweld tegen de bevolking en de enorme werkloosheid. De revoluties zijn begonnen met het straatprotest van de Tunesische bevolking dat een domino-effect had op andere landen. Eerst kwam het ontslag van president Ben Ali in Tunesië, gevolgd door het aftreden van president Mubarak in Egypte. Ondertussen ontstonden er straatprotesten in bijna alle landen van het Midden-Oosten en noordelijk Afrika. In chronologische volgorde gaat het over de Westelijke Sahara, Tunesië, Algerije, Libië, Jordanië, Mauritanië, Soedan, Oman, Jemen, Saoedi-Arabië, Egypte, Syrië, Djibouti, Marokko, Irak, Somalië, Bahrein, Iran en Koeweit.
Momenteel is er in Libië een bijzonder bloedige onderdrukking van het straatprotest door het regime van kolonel Kadhafi, waarbij zelfs huurlingen, tanks en gevechtsvliegtuigen worden ingezet.
In de krant Le Soir lezen we vandaag dat FN-wapens worden gebruikt op het vliegveld van Al Bayda waarbij doden vallen door Belgische wapens.
De Europese landen zijn niet onschuldig met betrekking tot de democratiseringsbewegingen in de regio. In het verleden werden de regimes die nu onder druk staan, oogluikend gesteund en werden al te vaak lucratieve handelscontracten binnengehaald. Nu worden de Europese landen geconfronteerd met een opstand van de bevolking tegen die regimes. Vele Europese landen kijken ernaar zonder een rol te spelen. De Europese Hoge Vertegenwoordiger Catherine Ashton staat aan de zijlijn en reageert alleen via occasionele persberichten.
Misschien is het tijd dat België zijn bilaterale contacten met de regimes evalueert en democratische veranderingen in de betrokken landen stimuleert, door bijvoorbeeld voorwaarden te koppelen aan handelscontracten - die dan echt worden nageleefd - en via diplomatieke betrekkingen.
Wat zijn nu exact de connecties tussen ons land en Libië? Wat hebben de vroegere contacten van ons land met kolonel Kadhafi opgebracht? De voorbije dagen hebben we veel vroegere regeringsleiders gezien die samen optraden met kolonel Kadhafi.
Gaan we onze ambassadeur terugroepen als kolonel Kadhafi blijft zitten en het protest op een zeer repressieve wijze wordt onderdrukt? Er zijn nog landen waar de fundamentele grondrechten en mensenrechten worden geschonden en waarmee ons land al geruime tijd goede contacten heeft. Is het geen tijd om deze contacten kritisch te beoordelen en te evalueren? Op welke wijze kunnen België en de EU een rol spelen in het democratiseringsproces in de landen van het Midden-Oosten en noordelijk Afrika?
Mme Fatiha Saïdi (PS). - Mouammar Kadhafi, au pouvoir depuis 42 ans, exerce en ce moment une répression sanglante et aveugle contre les mouvements de protestation libyens qui ont vu le jour le 15 février dernier.
Les quelques informations qui nous parviennent sont parcellaires et incertaines. La seule chose qui apparaît clairement, c'est que des mercenaires africains, engagés par le pouvoir libyen, sont en train de semer la terreur et la mort dans certaines régions proches de Tripoli. De son coté, le fils du président a reconnu que l'armée avait procédé à des bombardements et que les villes de Benghazi et Al Bayda étaient en proie à de violents combats.
En début de semaine, la Fédération internationale des ligues de droits de l'homme et Human Rights Watch faisaient déjà des bilans alarmants sur le nombre de morts. Il est plus que probable que ces estimations soient aujourd'hui très en deçà de la réalité.
Sur le plan politique, plusieurs dirigeants libyens ont démissionné, suivis par des diplomates en poste à l'étranger. Les 27 pays de l'Union européenne ont fait une déclaration commune pour condamner la répression des manifestations.
Disposez-vous des informations concernant les mercenaires paramilitaires qui sévissent en ce moment ? Avez-vous des contacts avec les États dont ils sont originaires ? La Belgique se cantonnera-t-elle aux déclarations européennes ou prévoyez-vous d'appuyer concrètement ces mouvements pour empêcher le régime en place de massacrer la population ? Dans l'affirmative, quelle forme d'aide envisagez-vous ? Ce point est-il discuté au niveau belge et européen ?
Au niveau diplomatique, avez-vous eu des contacts avec notre ambassade sur place ? Dans l'affirmative, a-t-il été question de nos ressortissants ? Savez-vous s'ils sont en danger et s'il nous faut déplorer des victimes ? Faut-il mener des opérations pour les protéger et/ou les rapatrier d'urgence ? Avez-vous eu des contacts avec l'ambassadeur de Libye en Belgique ? Dans l'affirmative, quels sont les résultats de ces contacts ?
M. Hassan Bousetta (PS). - J'ai eu l'occasion de vous interpeller il y a environ un mois, en commission des Relations extérieures, sur les mesures prises par la Belgique pour faire face à la situation de transition que vit la Tunisie. Or nous sommes confrontés aujourd'hui à des répliques du soulèvement tunisien dans l'ensemble du monde arabe.
Ces révolutions ont été portées par une véritable dynamique populaire et ont conduit à la chute de deux chefs d'État.
La Belgique, me semble-t-il, ne doit pas se contenter de suivre les évolutions sur le terrain, mais encourager et accompagner les réformes politiques et promouvoir le principe, encore fragile il faut le dire, de la transition démocratique.
À ce jour, la réaction de la Belgique face aux révolutions qui secouent le monde arabe a été plus que prudente et l'Union européenne a donné le sentiment de réagir à contretemps et mezzo voce.
Si nous devons manifester notre enthousiasme à l'idée de voir disparaître des dictatures et des régimes autoritaires en place depuis plusieurs décennies, nous devons également être vigilants pour donner à ces pays, au premier rang desquels l'Égypte et la Tunisie, toutes les chances d'avancer vers la démocratie dans les meilleures conditions. Cette page d'histoire qui s'ouvre au sud de la Méditerranée porte en effet de grands espoirs, mais également de grandes incertitudes. En la matière, la Belgique doit agir comme le résume bien Hubert Védrine, c'est-à-dire « sans ingérence ni paternalisme ».
Des décisions importantes ont été prises en Tunisie depuis la chute du Président Ben Ali le 14 janvier dernier. En effet, durant sa première réunion après le remaniement du 27 janvier, le gouvernement tunisien a adopté plusieurs protocoles internationaux ayant trait aux droits de l'homme. Il a approuvé plusieurs textes, dont la Convention internationale pour la protection de toutes les personnes contre les disparitions forcées, le Statut de Rome portant sur la Cour pénale internationale et d'autres textes tout aussi importants.
Monsieur le ministre, pourriez-vous m'indiquer les moyens diplomatiques que la Belgique compte mettre en oeuvre en vue de renforcer le caractère irréversible du processus de transition vers la démocratie ? Quels outils pense-t-elle mettre en place pour traduire en actions concrètes la volonté affirmée d'accompagner les réformes politiques et la transition démocratique dans le monde arabe ? Envisage-t-elle d'encourager ces États à adopter dans leur législation interne les grands principes du droit international humanitaire et du droit international pénal admis par la communauté internationale, comme vient de le faire la Tunisie ? Envisage-t-elle de proposer son assistance en termes de formation, comme elle le fit jadis, notamment avec la magistrature irakienne ?
De heer Jurgen Ceder (VB). - Libië is een schurkenstaat. In Europa wordt die term vaak gebruikt om lacherig te doen over de Amerikaanse paranoia met betrekking tot hun vijanden en vermeende vijanden. In het geval van Libië is de term echter correct. Kadhafi heeft zowat alle terreurbewegingen op aarde met trainingsfaciliteiten, geld en wapens ondersteund. Hij heeft verschillende dissidenten in Europese landen doen ontvoeren en/of vermoorden. Libische agenten waren ook rechtstreeks verantwoordelijk voor meerdere terreuraanslagen, waarvan de bomaanslag boven Lockerbie, waarbij 270 doden vielen, de beruchtste is.
Wat zijn binnenlandse beleid betreft, was Libië al even weinig menslievend. In de rapporten van mensenrechtenorganisaties, ngo's en internationale waarnemers over Libië worden al minstens veertig jaar lang consequent dezelfde wantoestanden aangeklaagd. Libië is manifest één van de minst vrije landen ter wereld.
Ondanks dat verschrikkelijke palmares werd Libië op 13 mei 2010 door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties tot lid van de VN-Mensenrechtenraad gekozen. Ook België heeft de kandidatuur van Libië gesteund. Toch stelt minister Vanackere in Het Nieuwsblad dat hij zich door Kadhafi verraden voelt. Blijkbaar is het voor minister Vanackere een verrassing dat de bewezen seriemoordenaar Kadhafi weer aan het moorden slaat. Wie had dat kunnen voorspellen?
Welke overwegingen hebben ertoe geleid dat België de kandidatuur van Libië voor de VN-Mensenrechtenraad heeft gesteund? Misschien waren er tactische overwegingen, geopolitieke beschouwingen of internationale combines, die de administratie kende, maar die simpele parlementsleden niet begrijpen.
Heeft de minister zich bij die beslissing laten beïnvloeden door het feit dat Libië een trouwe klant van FN Herstal was en is? Heeft politieke invloed uit Wallonië in de overwegingen een rol gespeeld? Ik ben niet naïef, dus ik verwacht niet dat de minister hierop een waarheidsgetrouw antwoord geeft.
Heeft de minister zelf de beslissing genomen om de kandidatuur van Libië te steunen? Of heeft hij de beslissing impliciet of expliciet gedelegeerd? Of heeft één van zijn medewerkers dit op eigen initiatief gedaan?
Zal België het plan steunen om Libië te schorsen als lid van de VN-Mensenrechtenraad?
M. Richard Miller (MR). - Monsieur le ministre, je m'associe aux nombreuses questions de mes collègues. Pour ma part, je voudrais vous interroger sur un point précis. Je sais que la compétence en matière d'exportations d'armes a été régionalisée en 2003, mais la procédure officielle d'examen en vue de l'octroi d'une licence d'exportation d'armes à une entreprise prévoit un échange d'informations entre votre département et la commission d'avis mise en place par le gouvernement wallon.
Le 8 juin 2009, au lendemain des élections, le gouvernement wallon en affaires courantes a octroyé cinq licences d'exportation d'armes à destination de la Libye. Par la suite, le Conseil d'État a prononcé, dans un arrêt, la suspension des licences. Le gouvernement a malgré tout maintenu leur octroi et nous avons alors appris avec étonnement que les armes en question avaient déjà été livrées.
Si la grande majorité des contrats d'exportation ne posent pas de problème, certains sont plus épineux. C'est la raison pour laquelle l'échange d'informations avec le ministère des Affaires étrangères est prévu, échange qui, depuis lors, sauf erreur de ma part, a été davantage institutionnalisé via un accord de coopération.
Monsieur le ministre, compte tenu des développements actuels de la situation en Libye, quelle était l'appréciation portée par le ministère des Affaires étrangères sur les demandes de licences d'exportation introduites en 2008 et en 2009, au moment où elles ont été confirmées par le gouvernement ?
Votre avis de l'époque comportait-il des réserves ou des mises en garde par rapport à une évolution potentielle de la situation intérieure de ce pays ?
La Libye étant membre du Conseil des droits de l'homme de l'ONU, que comptez-vous faire à l'échelon international pour suspendre la Libye ? Des mesures seront-elles prises, notamment pour ce qui concerne les contrats en matière d'armement, bien entendu, mais aussi sur le plan migratoire ?
Si la situation empire, si les massacres continuent, si les troubles dégénèrent en guerre civile, que compte faire la communauté internationale ?
De heer Peter Van Rompuy (CD&V). - Ik wil kort herhalen dat het protest en de roep om democratie en de verdediging van de mensenrechten in het Midden-Oosten alle internationale steun verdient en dat alle geweld tegen burgers onmiddellijk moet stoppen. Uiteraard zijn we ook voorstander van een vreedzame transitie naar een echte en stabiele volkssoevereiniteit in het Midden-Oosten.
Mijn vraag aan de minister is eenvoudig: welke acties zal hij ondernemen om zijn buitenlandse collega's ertoe aan te zetten het democratiseringsproces in het Midden-Oosten te ondersteunen?
De heer Bert Anciaux (sp.a). - Het mag duidelijk zijn dat de houding van België en Europa tegenover de Arabische wereld en het Arabische volk in het verleden beschamend was. We hebben allemaal boter op het hoofd en allemaal hebben we economische en financiële belangen laten primeren op de verdediging van de mensenrechten. Dat is het verleden, geen fraai verleden, noch van Europa, noch van ons land.
Maar ook het heden en de toekomst zien er eigenlijk niet zo fraai uit. Aan het stilzwijgen van ons land, aan de voorzichtigheid van de minister en van Europa, zeker tegenover Libië, maar ook tegenover andere dictaturen waar de dictator nog niet is gevallen en die we wegens olie- en andere belangen met eerbied bejegenen, moet echt een einde komen. De verklaringen na de bijeenkomst van de Europese ministers van Buitenlandse Zaken en de verklaringen van onze eigen minister verontrusten mij echt. Wij reageren niet bijzonder krachtig op wat er gebeurt in Libië, maar ook elders waar de bevolking echt van ons verwacht dat we ingrijpen. Ik begrijp niet dat door de halsstarrige weigering van de premier van Italië, de rest van Europa amper enig geluid laat horen. Ik vind dat misdadig.
De heer Rik Daems (Open Vld). - Ik wil allereerst opmerken dat de volksopstand van vandaag niet garandeert dat de volkswil het morgen zal halen, noch dat die landen en hun bevolking het sociaaleconomisch goed zullen hebben. Dat is een van de grote fouten in ons denkproces vandaag. Nog niet zo lang geleden liepen velen in de wereld hoog op met die stabiele regimes en nu er een volksopstand is, waarbij men zich toch kan afvragen wat er precies aan het gebeuren is, komt plots de grote verontwaardiging naar boven.
Mijn vragen aan de minister zijn dan ook zeer eenvoudig. Wat moet op korte termijn gedaan worden aan deze verschrikkelijke situatie in onze achtertuin, wetende dat de volksopstand van vandaag geen garantie is voor respect voor de volkswil en sociaaleconomische welvaart morgen? Ik neem aan dat de minister en de regering daar enkele zeer concrete antwoorden op hebben. Symbolische toestanden interesseren me niet. Wat gebeurt er concreet vandaag? En belangrijker nog, wat gebeurt er morgen, wanneer er misschien een opening komt naar wat wij democratie noemen? De democratie die daar kan gedijen, is trouwens niet noodzakelijk dezelfde als de onze, want het concept is niet overal in de wereld identiek. Wat moet er gebeuren, niet alleen op democratisch en ethisch vlak, maar vooral ook op sociaaleconomisch gebied, om te garanderen dat de mensen in die landen het morgen beter hebben?
Tot slot maak ik nog één opmerking. Hoera, Moebarak is weg uit Egypte! Alleen is nu het leger de baas, is het parlement naar huis gestuurd en de grondwet afgeschaft. Proficiat dat we daarvoor applaudisseren!
M. Francis Delpérée (cdH). - Je ne reviendrai pas sur les événements qui se déroulent actuellement en Libye. Nous avons vu les images et entendu les témoignages des personnes qui se trouvent sur place : tirs sur la population, massacres et bombardements.
Cette situation nous oblige à nous interroger sur notre façon d'agir, notamment à l'échelon européen et à l'échelon international.
À l'échelon européen, je constate que le Conseil Affaires étrangères de l'Union européenne s'est réuni le 21 février dernier et s'est interrogé sur les développements en cours en Afrique du Nord. Il faut s'en féliciter. L'Union européenne est porteuse d'un message pour les pays du Maghreb et ceux du Mashrek, et doit apporter son soutien aux peuples de la région, en tout cas à ceux qui aspirent à la démocratie, malgré les menaces et les répressions.
Mais il faut aller plus loin. Je suggère dès lors la tenue, sous la conduite de Herman Van Rompuy, d'un Conseil européen spécial, qui pourrait être consacré à la transition démocratique, à l'instauration de mécanismes institutionnels dignes de ce nom et de l'État de droit dans les pays d'Afrique du Nord.
À l'échelon international, nous souhaitons également que le Conseil de sécurité des Nations Unies puisse se saisir de cette problématique dans les meilleurs délais, qu'il ne se contente pas de résolutions sans lendemains, mais qu'il rappelle à chacun que le respect des droits de l'homme doit être au coeur de la vie des États de la société internationale.
Monsieur le ministre, nous comptons sur vous pour rappeler, où il le faut, quand il le faut, ces principes élémentaires de vie politique.
Mevrouw Freya Piryns (Groen!). - Ik spreek niet alleen namens mijn partij, maar ook namens Ecolo. Volgens het reglement kan dit misschien niet, maar ik ben blij tot een partij te behoren waar de vrienden aan de andere kant van de taalgrens voldoende vertrouwen in mij hebben om me ook namens hen te laten spreken. Dat is niet altijd vanzelfsprekend.
Dit actualiteitendebat gaat over `de politieke hervormingen en de overgang naar de democratie in de Arabische wereld'. Het is absoluut nodig daar een debat ten gronde over te voeren. De ons toegemeten spreektijd daarvoor is hier echter te kort. Daarom vraag ik de voorzitter van de commissie voor de Buitenlandse Betrekkingen en voor de Landsverdediging een diepgaand debat te organiseren over de manier waarop we de roep om democratie in die landen kunnen ondersteunen.
Ecolo en Groen! zijn zwaar teleurgesteld in de houding die België, en bij uitbreiding ook Europa, in de zaak Libië innemen.
Terwijl Kadhafi zich aan de macht vastklampt en de roep om democratie met een verschrikkelijke repressie beantwoordt, kijken de Belgische minister van Buitenlandse Zaken en Europa machteloos toe.
Ik hoorde de minister net zeggen `wacht op mijn antwoord'. Welnu, ik vind dat we daar al te lang op wachten. Hoeveel doden moeten er nog vallen voordat België een duidelijk standpunt durft in te nemen? Er zijn hier terecht een aantal vragen gesteld over hoe het komt dat nog altijd niet gevraagd is Kadhafi uit de Mensenrechtenraad te zetten. Ik kan me niet vinden in de diplomatieke belangen die gespeeld hebben wanneer Libië in die Mensenrechtenraad een zetel kreeg. Ik vind dat ronduit cynisch.
Mijn concrete vraag aan de minister luidt dan ook: `Wanneer zal u het initiatief nemen om Libië uit de Mensenrechtenraad te laten verwijderen?'
De heer Steven Vanackere, vice-eersteminister en minister van Buitenlandse Zaken en Institutionele Hervormingen. - Dit is een belangrijk debat. Voor ons, politici, dringt het door tot het merg van onze politieke verantwoordelijkheid. Toen ik zopas zei te wachten op mijn antwoord, was dat niet omdat ik hier uitleg wil geven over wat ik nog van plan ben te doen, maar wel over wat ik reeds gedaan heb. Er is een groot verschil tussen politieke actie en de weerslag ervan in termen van communicatie. Ik vind ik het dan ook belangrijk mij pas te beoordelen nadat men mij gehoord heeft. Wie bij voorbaat zegt ontgoocheld te zijn, lijkt al te weten wat ik zal zeggen. Wat in dit concrete geval niet juist is.
Wie op zijn bevolking laat schieten, wie zegt dat hij zijn land huis na huis zal schoonvegen, wie zijn aanhangers oproept om protesterende landgenoten in hun nesten aan te vallen, verdient alleen maar misprijzen en kan niet straffeloos blijven. De verantwoordelijken zullen rekenschap moeten afleggen voor het gepleegde geweld. De vraag of er sancties zullen komen, is retorisch. Natuurlijk zullen er sancties komen van de internationale gemeenschap en van ons land.
De toestand in Libië evolueert razendsnel en kolonel Kadhafi heeft een groot deel van het land niet meer onder controle. Het getuigt ook van politieke verantwoordelijkheid om na te denken over wat we precies willen bereiken met de maatregelen. Hiermee bedoel ik niet onze eigen gemoedsrust, maar onze bijdrage aan het stoppen van het geweld en aan de transitie van Libië naar een democratische rechtsstaat.
Dat en niets anders is de lakmoesproef van ons handelen.
Een buitenlandminister moet ook de haalbaarheid van sancties onderzoeken binnen de EU, de VN en andere internationale organisaties, tenzij men van oordeel is dat de effectiviteit van ons standpunt minder belangrijk is dan verklaringen voor de tribune. Aan dit laatste doe ik niet mee, want dan houden we ons meer bezig met onszelf dan met het lot van de Libische bevolking.
Ik verheel niet dat het lot van onze landgenoten in Libië voor mij een sterke bekommernis is. Geen enkele krantenkop zal mij mijn verantwoordelijkheid doen vergeten om alle landgenoten die Libië willen verlaten, veilig naar België terug te brengen.
L'ambassade belge à Tripoli et mon administration à Bruxelles assurent 24 heures sur 24 et sept jours sur sept le suivi de la situation de nos compatriotes en Libye ; toutes les options pour les évacuer sont examinées, y compris en coopération avec nos partenaires européens. La Belgique conserve bien sûr la possibilité de mobiliser un avion en cas de besoin, mais jusqu'à présent cela n'a pas été nécessaire.
Nous recensons environ quatre-vingts Belges en Libye. Entre-temps, la moitié a quitté le pays. Nous restons en contact avec une trentaine de Belges, souvent porteurs de la double nationalité et qui veulent rester sur place. Vous l'aurez compris, seule une dizaine de Belges sont encore susceptibles d'être rapatriés, en toute sécurité.
De bezorgdheid om onze landgenoten heeft mij niet belet ook andere stappen te doen. De gratuite verklaringen over het stilzwijgen en niet ageren hebben mij er niet toe aangezet het debat in het parlement af te wachten.
Op vrijdag 18 februari hebben we voor het eerst onze bezorgdheid geuit over het geweld en de slachtoffers bij protesten in dezelfde week in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Ik deed een duidelijke oproep om alle gebruik van geweld te vermijden, vreedzame protestacties ongehinderd te laten plaatshebben en de persvrijheid te respecteren.
Op zondag 20 februari en maandag 21 februari heb ik namens België meegewerkt aan een verklaring van de 27 ministers van Buitenlandse Zaken van de EU. Daar heb ik me verzet tegen het opnemen van overwegingen inzake de `Libische territoriale integriteit', zoals sommigen dat noemden, omdat dit door het regime als een argument had kunnen worden misbruikt. Ik sprak als enige over de aanwezigheid van Libië in de Mensenrechtenraad. Men zal zich ongetwijfeld herinneren dat Libië met 155 stemmen van de wereld, waaronder het overgrote deel van de Europese lidstaten, in die raad een stem heeft gekregen. Van die lidstaten heeft alleen België die bewuste zondag geoordeeld dat dit ook diende te worden besproken.
De daaropvolgende dag, toen de gesprekken werden voortgezet, heb ik een bericht aan alle hoofdsteden gestuurd waarin ik een bijzondere zitting van de Mensenrechtenraad vroeg om de mogelijkheden te onderzoeken waarover de EU beschikt om te ageren tegenover de situatie van de mensenrechten in Libië. Daarin heb ik de mogelijkheid tot schorsing van het lidmaatschap van Libië uitdrukkelijk aangehaald.
Wie zich dus afvraagt hoelang hij/zij mij nog moet aanmoedigen om te reageren, moedigt mij dus aan iets te doen wat ik op maandag 21 februari al deed.
Ik heb mijn vertegenwoordigers in Brussel, Genève en New York de opdracht gegeven onze EU-collega's hiervoor te sensibiliseren. Die instructie heeft geleid tot een bijzondere zitting van de Mensenrechtenraad over Libië, die morgen plaats heeft in Genève. Dan zal de EU een reeds voorbereide ontwerpresolutie ter tafel leggen die het geweld veroordeelt en oproept tot een onafhankelijk en internationaal onderzoek dat door de VN wordt geleid. Dat is belangrijk op het vlak van accountability en het gevecht tegen straffeloosheid. In die ontwerpresolutie wordt ook aan de hoge commissaris voor de Mensenrechten van de VN gevraagd volgende week een tussentijds rapport over Libië in te dienen. Uiteraard ondersteunt België de inhoud van deze ontwerpresolutie.
Le 21 février toujours, j'ai fait convoquer l'ambassadeur de Libye pour lui exprimer notre sentiment de trahison au spectacle de la réaction des autorités libyennes envers le mouvement de protestation. Ces autorités se sont en effet rendues coupables de graves violations des droits de l'homme, en contradiction flagrante avec les engagements que la Libye avait pris dans le cadre de sa candidature au Conseil des droits de l'homme.
J'ai condamné le recours à la violence des autorités libyennes et je les ai appelées à respecter le droit à la liberté d'expression des citoyens libyens.
Sommige sprekers verwijzen nog eens naar die fameuze steun die België in mei vorig jaar heeft gegeven aan de kandidatuur van Libië voor de VN-Mensenrechtenraad. Men vergeet telkens opnieuw dat het daarbij ging om wat men in het diplomatie jargon een clean slate noemt, een kandidatuur van vier kandidaten voor vier plaatsen. Men vergeet ook telkens erbij te vermelden dat de kandidatuur van Libië de steun kreeg van het overgrote deel van de wereld, op een ogenblik dat sommige engagementen van Libië aangaven dat dit inderdaad de manier was om dat land te brengen tot een groter engagement in het respecteren van de mensenrechten. Ik wijs erop dat voor het eerst in 41 jaar, ten gevolge van die kandidatuur, er in Tripoli een persconferentie kon plaatsvinden over een kritisch rapport van een ngo over de mensenrechtensituatie in Libië en dat ook de pers daarover heeft geschreven.
Zeg ik daarmee dat de VN-leden vandaag opnieuw zouden stemmen voor een zitje van Libië in de VN-Mensenrechtenraad? Natuurlijk niet. Maar achteraf voorspellen is altijd het gemakkelijkste wat er is. Ik leg u alleen uit waarom er in mei vorig jaar gestemd is zoals er gestemd is en waarom wij vandaag het gevoelen hebben dat we verraden zijn door de gewelddaden en wreedheden in Libië. Natuurlijk zouden we vandaag niet voor een zitje van Libië in de Mensenrechtenraad stemmen. Net zoals België in oktober 2007, als we toen hadden geweten wat er vandaag zou gebeuren, Libië ook niet in de VN-Veiligheidsraad zou hebben gestemd. Dat is inderdaad juist, maar door het verleden te beoordelen met de kennis van nu, kun je zeer goede boeken schrijven, maar zelden aan politiek doen.
Ook al blijf ik zeggen dat de VN-Mensenrechtenraad een weerspiegeling is van de wereld zoals hij is en niet zoals we hem graag zouden hebben, dan nog zouden de gruwelijke feiten van vandaag de toegang tot een zetel in de Raad geblokkeerd hebben, zoals we ook Iran die toegang hebben ontzegd.
Er is gesproken over een schorsing van Libië in de Mensenrechtenraad. Ik herhaal dat ik die mogelijkheid heb doen aankaarten in Brussel, in New York en in Genève en als daarvoor in de Algemene Vergadering van de VN een tweederde meerderheid kan worden gevormd, dan zal ik de eerste zijn om hiertoe bij te dragen. Het zou een goede sanctie zijn, maar uit de eerste besprekingen in Genève blijkt dat dit bij andere landen uitermate moeilijk ligt. De discussie daarover is ook bezig op Europees niveau. Het standpunt van België is alleszins wat ik net heb uiteengezet. We kunnen ons alleszins niet tevreden stellen met alleen maar onze mening te zeggen zonder resultaat na te streven. Ik blijf zoeken naar meer productieve manieren om aan internationale politiek te doen. Het aandringen van België op de resolutie die morgen in Genève wordt besproken, lijkt me bijvoorbeeld zeer nuttig.
Mevrouw Ashton heeft inderdaad verklaard dat de EU heeft beslist de onderhandelingen met Libië over een bilateraal kaderakkoord op te schorten en ook om verdere maatregelen te nemen. Zo wordt gedacht aan een visaban, een bevriezing van tegoeden, een wapenembargo of een embargo op de levering van alle materiaal dat kan dienen voor repressie. België steunt die oefening ten volle.
Aan de heer Vanlouwe wil ik nog zeggen dat het laatste bilaterale akkoord dateert van 2007. Het betreft een verdrag tot bescherming van investeringen. Er is ook nog een akkoord van 2001 over de bilaterale luchtvaart. Ikzelf noch mijn directe voorganger hebben een akkoord met Libië gesloten.
Sommige sprekers hebben erop gewezen dat de onzekere toestand in Noord-Afrika en het onaanvaardbare gebruik van geweld in Libië de migratiedruk naar Europa nog kunnen vergroten. De kans dat er een vluchtelingenstroom naar Europa op gang komt, is helemaal niet denkbeeldig. Men mag niet vergeten dat van de 6,5 miljoen inwoners van Libië er meer dan twee miljoen niet de Libische nationaliteit hebben. De EU is zich daarvan bewust en de ministers van Binnenlandse Zaken en van Justitie zullen zich daarover zeer binnenkort buigen. Aan de andere kant veroordelen we elke vorm van chantage van het regime van Kadhafi en zullen we onze houding in geen geval daarvan laten afhangen.
En ce qui concerne la livraison d'armes par l'entreprise belge FN, vous savez tous que l'octroi de licences pour ce type d'exportations est devenu une compétence régionale. Sur ce point, je vous invite donc à adresser plutôt vos questions au parlement wallon et à organiser un débat à ce niveau. Je peux toutefois confirmer que l'accord de coopération qui a été conclu le 17 juillet 2007 avec l'autorité fédérale permet aux régions d'introduire une demande d'avis auprès du département des Affaires étrangères. Dans ce cas-ci, aucune demande d'avis n'a été introduite pour la livraison d'armes à la Libye, ce qui - je m'empresse de le souligner - n'était pas une obligation légale.
La vraie question est bien sûr de savoir quelles leçons nous devons tirer de ces développements. Ces leçons sont trop nombreuses pour que je puisse les énoncer toutes, même de manière synthétique et même dans le cadre d'un mini-débat. Elles sont bien sûr liées à la manière de trouver un équilibre entre les valeurs et les intérêts. Comment ces valeurs et ces intérêts fondent-ils notre politique étrangère ? Celui qui penserait, dans ce contexte, qu'il existe des directives faciles à suivre serait bien déçu en découvrant la complexité de la réalité. Je pense que nous devons continuer à mener ce débat avec le parlement. C'est donc avec un esprit positif que j'accueille votre volonté de poursuivre la discussion. J'y suis disposé, que ce soit de concert avec la Chambre ou dans chaque assemblée séparément.
Même s'il me paraît impossible de développer toutes les leçons à tirer, je souhaiterais conclure en partageant avec vous les trois idées que j'ai énoncées moi-même le week-end dernier devant mes vingt-six collègues européens, hormis les autres éléments que j'ai déjà donnés dans ma réponse. Mes trois commentaires peuvent peut-être aussi servir de base à une réflexion et à un débat, auxquels Mme Piryns m'a invité.
Premièrement, je crois que nous devons oser prendre beaucoup plus de contacts encore avec les représentants de la société civile, des organisations représentatives et des forces d'opposition démocratiques des pays avec lesquels nous nous engageons, et être davantage à leur écoute. Nous ne devons certainement pas nous limiter aux autorités publiques.
Deuxièmement, je suis convaincu qu'une stratégie européenne à l'égard de l'Afrique du Nord et du Moyen-Orient pourrait gagner en force et en crédibilité si nous augmentions ce que l'on appelle l' « outreach », c'est-à-dire le fait de forger des alliances avec les autres. Je pense notamment à une discussion de nos choix européens avec des partenaires multilatéraux, comme la Ligue arabe, ou encore avec des partenaires stratégiques, comme la Turquie. Pourquoi continuons-nous à tenir ce débat entre nous sans avoir l'intelligence de forger des alliances avec d'autres pays et organisations en dehors de l'Union européenne ? Je suis convaincu que cela servirait notre crédibilité.
Enfin - et c'est une idée qui s'adresse aussi à vous personnellement, mesdames et messieurs les sénateurs -, je soulignerai que les pays qui optent pour la voie de la démocratie parlementaire doivent être aidés. J'ai dès lors plaidé auprès de mes collègues européens pour que l'on associe à notre action le levier puissant que peut constituer la diplomatie parlementaire. Soyez heureux qu'un membre d'un exécutif ait lancé auprès de ses vingt-six collègues, eux aussi membres d'un exécutif, un appel à l'intégration dans notre stratégie du levier de la diplomatie parlementaire. Tant le Parlement européen que les parlements nationaux des États membres peuvent en effet contribuer à un ancrage profond de la pratique démocratique dans ces pays. C'est pourquoi j'ai invité Mme Ashton à prendre contact avec M. Jerzy Buzek, président du Parlement européen. Tout le monde sait en effet qu'il ne suffit pas d'organiser des élections pour instaurer une démocratie.
Ik hoop dat het Belgische parlement zich zal willen aansluiten bij die oproep en hem ter harte zal willen nemen.
M. le président. - Chaque intervenant a l'occasion de réagir brièvement et dispose d'un temps de parole d'une minute.
De heer Karl Vanlouwe (N-VA). - Mijnheer de minister, u zei dat u enigszins ontgoocheld was omdat er al werd gereageerd op het antwoord dat u nog moest geven omtrent het lidmaatschap van Libië in de VN-Mensenrechtenraad, dat door België werd gesteund. Welnu, wij waren ontgoocheld omdat u vorig jaar Libië wel degelijk hebt gesteund. Op dat ogenblik wist u toch dat Libië in het verleden verantwoordelijk was voor aanslagen en dat Kadhafi totaal onbetrouwbaar is, een megalomane gek.
Bovendien zegt u dat een meerderheid Libië toen steunde. Als ik me niet vergis, was op dat ogenblik België voorzitter van de Mensenrechtenraad en ging België een maand later voorzitter worden van de Europese Unie. België had dus een groter gewicht om de kandidatuur van Libië niet te steunen. (De minister maakt een ontkennend gebaar.)
Op dit ogenblik worden mensen met FN-wapens vermoord. Ik betreur dat over die exportlicentie nooit een advies gevraagd werd aan uw administratie.
Mme Fatiha Saïdi (PS). - Je souhaite réaffirmer que, contrairement aux événements en Égypte et en Tunisie, nous avons affaire en Libye à un homme qui joue son va-tout. C'est cela qui est extrêmement inquiétant et qui nous préoccupe. C'est la raison pour laquelle nous avons interrogé le ministre sur les gestes concrets qui seront posés pour arrêter les massacres sanglants qui se déroulent en Libye et pour soutenir la population de ce pays.
Aujourd'hui, il est temps de revoir notre façon d'agir envers les États qui ne respectent pas les droits humains. Nous devons mettre en oeuvre des procédures d'accompagnement de ces États pour aider les peuples qui aspirent au bien-être et à la démocratie. Nous ne pouvons nous contenter d'agir seulement quand nos intérêts sont en jeu.
Enfin, je demande qu'une attention toute particulière soit accordée aux femmes qui paient souvent un lourd tribut dans les pays arabo-musulmans. Il ne faudrait pas qu'elles soient les oubliées de ces révolutions.
M. Hassan Bousetta (PS). - Nous nous réjouissons du caractère proactif de certaines initiatives du ministre mais nous attendons de lui, non seulement qu'il prenne des initiatives, mais aussi qu'il le fasse savoir à l'opinion publique. Nous lui demandons donc de faire entendre notre réaction face à cette crise politique et humanitaire extrêmement grave qui touche aujourd'hui la Libye.
J'aimerais savoir ce qu'il en est des ressortissants belges qui se trouvent actuellement en Libye. Le ministre nous a dit que quarante ressortissants belges étaient rentrés, que quatre-vingts étaient toujours sur place et qu'aucun ne demandait l'assistance de la Belgique. Or, selon le journal parlé de 13 heures de la RTBF, dix ressortissants belges seraient en situation de demander un retour. Le ministre peut-il infirmer cette information ?
Le ministre a tiré trois leçons, qui peuvent aussi être lues comme trois constats d'échec. C'est la raison pour laquelle j'ai suggéré dans mon intervention non pas de se tourner vers le passé - puisque les observateurs s'accordent à dire que la Belgique, mais aussi l'Union européenne, ont agi quelque peu à contretemps - mais de regarder vers l'avenir et d'offrir notre assistance à des pays comme la Tunisie et l'Égypte qui, aujourd'hui, pourraient profiter de notre expertise et d'une série d'offres de formation que nous pouvons leur assurer.
M. Richard Miller (MR). - La réponse du ministre est de nature à susciter la réflexion. Cette affaire des contrats de licence d'exportation d'armes à destination de la Libye nous montre que la procédure de vérification d'octroi de licence n'a pas du tout fonctionné et qu'elle est un échec sur toute la ligne. Ma surprise a été totale en apprenant qu'il existe depuis 2007 un accord de coopération entre le niveau fédéral et le niveau régional pour que ce dernier demande au ministère des Affaires étrangères une note dans le cadre d'un dossier comme celui dont nous parlons mais qu'aucune demande n'a été adressée à ce département concernant les armes destinées à la Libye alors que l'on savait que c'était un dossier épineux. Je vérifierai au Parlement wallon si effectivement le dossier a bien été introduit.
De heer Jurgen Ceder (VB). - Ik geloof de minister als hij zegt dat wetende wat hij vandaag weet, hij een andere houding tegenover Libië zou hebben aangenomen. Het probleem is het kortetermijngeheugen in de Belgische politiek.
Ik geloof en hoop dat we de laatste dagen van Kadhafi meemaken, maar mocht hij erin slagen aan de macht te blijven dan vrees ik dat het weer business as usual wordt. Dan gaan we opnieuw afspraken met Kadhafi maken en hem opnieuw steunen voor de VN-Mensenrechtenraad of wat dan ook, tot er weer een bloedbad of een tragedie wordt aangericht door Kadhafi al dan niet met Belgische wapens.
De heer Bert Anciaux (sp.a). - Ik waardeer het misprijzen van de minister voor wat er in Libië gebeurt, zijn pleidooi tegen straffeloosheid, zijn pleidooi voor sancties, voor resoluties, voor een schorsing van Libië in de VN-Mensenrechtenraad.
Alleen is dat niet voldoende. Het onderzoek naar het wapenembargo en naar het bevriezen van tegoeden is essentieel. Maar we moeten verder gaan. Waarom pleit de minister niet binnen de VN en binnen de Europese Unie voor het sturen van vredestroepen naar Libië? Vandaag worden daar mensen afgeslacht. Kunnen wij lijdzaam blijven toekijken? De regering, en zeker de minister van Defensie, staan vaak klaar als het op militaire actie aankomt. Nu moet er een vredesmissie worden gestuurd, onder VN of onder Europees mandaat met VN-steun. Ik roep de minister op om daar werk van te maken.
De heer Rik Daems (Open Vld). - De minister heeft aangegeven dat de regering binnen haar mogelijkheden tijdig een aantal handelingen heeft gesteld. Gegeven de context zal het natuurlijk nooit genoeg zijn. Ik sta achter de demarche in de Mensenrechtenraad, maar dat zal uiteraard geen kogels tegenhouden.
Ik heb er in het verleden al voor gepleit om een belangrijk deel van onze middelen inzake ontwikkelingssamenwerking te bundelen en te concentreren op de sociaal-economische ontwikkeling van die delen van de wereld die dichtbij ons gelegen zijn en waar we een grote verbondenheid mee kennen, omdat ze voor een stuk in ons leven geïntegreerd zijn. Daarmee zouden we ook het voorbeeld tonen aan Europa.
De uitspraak van de minister over de parlementaire diplomatie verheugt me zeer. Ik voeg eraan dat ook de interparlementaire diplomatie nuttig kan zijn. Het verschil tussen gewone diplomatie en de parlementaire, is dat de parlementaire diplomatie te allen tijde over elk onderwerp wat dan ook mag zeggen, wat de gewone diplomatie niet altijd kan. Ik zal dat ook benadrukken in onze commissie voor de Buitenlandse Zaken, al was het maar om de leden die naar de Raad van Europa gaan, daarvan bewust te maken. Die instelling kan op dat stuk veel doen.
M. Francis Delpérée (cdH). - J'ai suggéré tout à l'heure la réunion d'un conseil européen sur l'Afrique du Nord et le Moyen-Orient.
Dois-je comprendre que « qui ne dit mot consent » ?
Mevrouw Freya Piryns (Groen!). - Ik dank de minister voor zijn antwoord. Ik waardeer ten zeerste de inspanningen die hij tot op heden al heeft gedaan. Hij heeft hier duidelijk zijn afschuw uitgedrukt over wat ginds gebeurt.
Toch vraag ik hem om vanaf nu nog creatiever om te gaan met de diplomatieke instrumenten die hij heeft. De kritiek luidt namelijk dat hij te lang gewacht heeft en niet duidelijk genoeg is geweest in de verwoording van wat België vindt dat daar gebeurt. Zijn uitspraken in de pers hebben mij teleurgesteld.
Moeten er woorden of daden komen? In de diplomatie en in het buitenlandse beleid zijn beide ontzettend belangrijk. Bij afschuwelijke situaties zoals in Libië zijn daden uiteraard belangrijk, maar dat zijn ook de woorden die de minister daaraan koppelt. Op die manier kan hij voor andere landen een voortrekkersrol spelen.
Voorts sluit ik me aan bij de vraag van de heer Anciaux. We kunnen dat doen in samenwerking met de Afrikaanse Unie.
Het belangrijkste wordt natuurlijk het verwijderen van Libië uit de Mensenrechtenraad.
M. le président. - Ce fut un débat intéressant. Chacun a pu donner son avis. Si l'occasion se présente à l'avenir, nous organiserons encore de tels débats. Je suis convaincu qu'ils apportent une plus-value.