Tweetalige printerversie Eentalige printerversie

Schriftelijke vraag nr. 6-1444

van Jean-Jacques De Gucht (Open Vld) d.d. 5 mei 2017

aan de staatssecretaris voor Bestrijding van de sociale fraude, Privacy en Noordzee, toegevoegd aan de minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid

Verdachte zeeschepen - Uitzetten van het automatic identification system - Terrorisme - Douane - Cijfers

boot
vervoer over zee
veiligheid op zee
zwarte handel
terrorisme
maritiem toezicht

Chronologie

5/5/2017Verzending vraag (Einde van de antwoordtermijn: 8/6/2017)
23/5/2017Antwoord

Ook gesteld aan : schriftelijke vraag 6-1441
Ook gesteld aan : schriftelijke vraag 6-1442
Ook gesteld aan : schriftelijke vraag 6-1443

Vraag nr. 6-1444 d.d. 5 mei 2017 : (Vraag gesteld in het Nederlands)

Uit een data-analyse die het maritieme informatiebedrijf Winward heeft gemaakt, blijkt dat meer dan 480 verdachte schepen de Nederlandse wateren binnenkwamen. De schepen hadden in de periode daarvoor om onverklaarbare reden langer dan een dag hun GPS-signaal uitgezet in gebieden die bekend staan om de aanwezigheid van terroristen of drugssmokkel. Dat zou een indicatie kunnen zijn van illegale activiteit, stelt de directeur van het databedrijf. Ook de Nederlandse kustwacht sluit "malafide motieven" niet uit. De afgelopen twee maanden deden maar liefst 75 schepen met ondeugdelijke registratie Nederlandse havens aan.

Gelet op het belang van onze zeehavens is het meer dan waarschijnlijk dat ook onze havens werden aangedaan door schepen die bewust hun GPS langer dan een dag hebben uitgezet of onderweg hun identificatienummer (IMO) veranderen. Ook de Britse krant The Guardian kaartte dit eerder aan.

Vooral deze schepen die hun GPS uitschakelen terwijl ze in de buurt liggen van terrorisme-"hotspots" zoals Libië en Syrië dienen te worden gecontroleerd bij aankomst in onze zeehavens. Zo blijken tussen januari en februari 40 schepen hun GPS te hebben uitgezet terwijl ze nabij de Libische territoriale wateren waren. De enige reden hiervoor is smokkel. Hierbij kan gedacht worden aan olie maar evengoed aan wapens, drugs of mensenhandel. Het uitzetten van het automatic identification system (AIS) is niet alleen gevaarlijk voor aanvaringen maar bovenal verboden.

Robert Latiff, voormalig generaal bij de Amerikaanse luchtmacht en tegenwoordig professor technologie aan de universiteit van Notre Dame in de VS, noemt het uitschakelen van de gps "een mogelijke bedreiging, een teken van illegale activiteit". "Er zijn manieren om die schepen te vinden als ze hun gps hebben uitgezet, maar dat zal veel geld en middelen kosten."

In Nederland zal alvast VVD-kamerlid Ockje Tellegen de Nederlandse regering hieromtrent eveneens bevragen.

Ook de Britse veiligheidsdiensten screenen momenteel nauwkeurig de data van schepen die hun GPS-signalisatie uitzetten of hun identificatienummer uitzetten en drijven de controles op.

Wat het transversaal karakter van deze vraag betreft: in het Vlaams regeerakkoord wordt er aandacht besteed aan het voorkomen van radicalisering en is er sprake van 'het oprichten van een cel met experten uit de diverse beleidsdomeinen om radicalisering te voorkomen, te detecteren en eraan te remediëren, met één centraal aanspreekpunt en in samenwerking met andere overheden. De coördinatie van deze cel ligt bij het Agentschap Binnenlands Bestuur. Vooral voor wat betreft de proactieve aanpak en de handhaving vervult de federale overheid een sleutelrol. In de toekomst zal ook een federale ambtenaar van de FOD Binnenlandse Zaken deel uitmaken van deze cel. Het betreft aldus een transversale aangelegenheid met de Gewesten. Ik verwijs tevens naar het recente actieplan van de Vlaamse regering ter preventie van radicaliseringsprocessen die kunnen leiden tot extremisme en terrorisme.

Ik had dan ook graag een antwoord gekregen op de volgende aanvullende vragen:

1) Kunt u aangeven hoeveel schepen sinds januari in de periode voor ze onze havens hebben aangedaan om onverklaarbare reden langer dan een dag hun GPS-signaal hebben uitgezet of onderweg hun identificatienummer (IMO) hebben veranderd? Zo ja, kunt u dit toelichten? Zo neen, worden deze gegevens dan niet bijgehouden door onze douane of andere overheids- of veiligheidsdiensten? Kan dit worden toegelicht?

2) Welke overheidsdienst controleert of een schip zijn automatic identification system (AIS) langer dan een dag heeft uitgezet zonder legitieme reden en kan u dit toelichten?

3) Bent u het eens met de maritieme experten dat er nauwe controle moet zijn op dergelijke verdachte schepen en kan dit desgevallend binnen een Europese context worden afgesproken? Kan dit uitvoerig worden toegelicht naar inhoud en timing toe?

4) Werden er reeds schepen gecontroleerd wiens automatic identification system (AIS) langer dan een dag werd uitgezet voor zij onze havens aandeden? Zo neen, waarom niet? Zo ja, wat waren hiervan de resultaten?

5) Kan er worden toegelicht of onze veiligheidsdiensten deze data systematisch bijhouden en deelt de minister de bezorgdheid van experten inzake terrorisme dat deze verdachte schepen zich bij uitstek lenen tot het smokkelen van terroristen of wapens?

Antwoord ontvangen op 23 mei 2017 :

Alvorens op uw vragen te antwoorden wens ik ter inleiding het volgende mee te geven:

AIS is een systeem dat een bereik heeft van ongeveer 60 zeemijlen. Een schip is pas zichtbaar wanneer het binnen het bereik valt van een AIS ontvanger die gelinkt is aan een installatie aan wal. Om te kunnen vaststellen dat een schip zijn AIS heeft afgezet, moet er ook een radarbeeld zijn van het gebied. Het is pas wanneer op de radar een schip wordt gezien dat binnen het AIS gebied vaart, dat er vastgesteld kan worden dat de AIS niet geactiveerd is.

De schepen die zonder AIS rondvaren worden dan ook meestal ontdekt door landen die een veel grotere kust hebben, zoals Frankrijk of UK, en zo kunnen vaststellen dat een schip binnen vaart met AIS en in de loop van zijn doorvaart de AIS afzet. Zo’n doorvaart duurt meestal langer dan 24 uur en dat kan dan gemeten worden. Onze kust is gewoon te klein om vast te stellen dat een schip zijn AIS langer dan 24u afzet.

Er is wel controle via het luchttoezicht dat uitgeoefend wordt door de Beheerseenheid van het Mathematisch Model van de Noordzee (BMM), en dit niet enkel in het gebied dat door radar of AIS ontvangers wordt gedekt. Aan boord van het toezichtsvliegtuig is een console waarop alle AIS-data onmiddellijk zichtbaar is. Als de piloten dit detecteren, wordt er op lage hoogte langs het vaartuig gevlogen om het te identificeren op basis van de uiterlijke kenmerken zoals naam en IMO-nummer. Het MIK wordt hiervan onmiddellijk in kennis gesteld voor verdere opvolging.

Van op de wal kunnen schepen pas gevolgd worden door de Belgische diensten van zodra zij de Belgische EEZ binnenvaren en binnen het AIS én radar bereik vallen. In het geval vastgesteld wordt dat de AIS werd uitgezet, zal een schip aangemaand worden om AIS opnieuw te activeren. Wanneer hieraan geen gevolg gegeven wordt, zal de Scheepvaartpolitie trachten om met een patrouille vaartuig het schip te identificeren.

We moeten opmerken dat wanneer in de Belgische EEZ de AIS wordt uitgezet het meestal gaat over vissersvaartuigen die een grote school vis hebben gevonden en willen vermijden dat andere vissers hen vervoegen of door vissersvaartuigen die malafide bedoelingen hebben (bijvoorbeeld ophalen van drugs of vissen in verboden zones).

De schepen in doorvaart kunnen niet gevolgd worden omdat deze passeren via de Traffic Separation scheme Northhinder en vallen dus buiten het radar en AIS bereik van de betrokken diensten.

Verder dient natuurlijk ook rekening gehouden te worden met de mogelijkheid dat de AIS van het schip stuk was, maar dan zal de rederij of de kapitein al het nodige doen om zich te identificeren. Het schip zal de haven dan ook pas opnieuw mogen verlaten nadat de AIS hersteld werd.

Wat de antwoorden per vraag betreft:

1) Wij beschikken niet over cijfers aangaande het aantal schepen dat voor langer dan een dag hun GPS –signaal hebben uitgezet of onderweg hun identificatienummer hebben veranderd. Deze gegevens worden momenteel niet bijgehouden door de diensten die onder mijn bevoegdheid ressorteren.

2) De afdeling Scheepvaartbegeleiding van het Vlaamse agentschap voor Maritieme Dienstverlening en Kust, volgt permanent het scheepvaartverkeer op via radar en AIS. Dit is een dienst die 24/7 werkt. Zodra zij een anomalie in het AIS gebruik waarnemen, waarschuwen zij het Maritiem en Informatie Kruispunt waar ook de Scheepvaartpolitie deel van uitmaakt. Deze laatste zal instaan voor de verdere opvolging en het schip gaan identificeren. Als het schip een Belgische haven aandoet, zal in de haven een inspectie gebeuren.

3) Een nauwe controle van deze schepen is inderdaad noodzakelijk. Nog dit najaar zouden de operatoren op het MIK moeten kunnen beschikken over een Frontex tool die het mogelijk maakt om anomalieën in vaargedrag, waaronder het uitzetten van het AIS, te detecteren.

Binnen mijn bevoegdheid werd op de buitengewone ministerraad “veiligheid en justitie” van 14 mei 2017 de oprichting van een cel maritieme beveiliging goedgekeurd die nog dit jaar operationeel zal zijn. Voor de uitbouw van deze cel, de Federale Organisatie voor Maritieme Beveiliging genoemd, heb ik reeds de nodige middelen vrijgemaakt.

Deze cel wordt opgericht met drie doelen:

1. het beveiligen van Belgische schepen wereldwijd tegen piraterij of andere terroristische dreigingen;

2. het beveiligen van de Belgische Exclusieve Economische Zone, de Territoriale Wateren en de havens tegen mogelijke terroristische dreigingen vanaf zee;

3. het screenen van mogelijk geradicaliseerd personeel aan boord van Belgische schepen.

De FOMB richt zich dus op beveiliging tegen piraterij en terrorisme, een federale bevoegdheid. Deze cel zal hiervoor zeer nauw samenwerken met de Scheepvaartpolitie, Douane en Defensie én andere internationale diensten. Op deze manier zullen schepen veel langer gevolgd kunnen worden en zal de (reis)geschiedenis van het schip beter en coherent kunnen gevolgd worden. De FOMB zal werken op een permanente basis, 24/7.

4) Met uitzondering van hogergenoemde vissersvaartuigen werden door Port State Control nog geen andere schepen gecontroleerd die een Belgische haven hebben aangedaan. Mijn diensten hebben ook nog geen kennis van schepen die in de EEZ of onze territoriale wateren rondvaren zonder AIS.

5) We kunnen inderdaad vaststellen dat schepen niet altijd gebruikt worden voor de doelen waarvoor ze zijn gebouwd, namelijk het vervoer van passagiers en legitieme goederen. We stellen vast dat voor terroristische of andere criminele organisaties schepen een ideaal middel zijn om grote hoeveelheden wapens of andere verboden middelen te smokkelen , of zelfs als terroristisch wapen gebruikt worden. Om die reden zal het FOMB de samenwerking op nationaal, Europees en internationaal niveau verder uitbouwen zodat de aanloop geschiedenis van een schip beter opgevolgd kan worden en veel sneller verdachte handelingen van het schip kunnen geconstateerd worden. De gegevens die in dit kader verzameld worden zullen ook effectief bewaard worden .