SÉNAT DE BELGIQUE BELGISCHE SENAAT
________________
Session 2021-2022 Zitting 2021-2022
________________
11 juillet 2022 11 juli 2022
________________
Question écrite n° 7-1684 Schriftelijke vraag nr. 7-1684

de Rik Daems (Open Vld)

van Rik Daems (Open Vld)

au ministre des Classes moyennes, des Indépendants, des PME et de l'Agriculture, des Réformes institutionnelles et du Renouveau démocratique, chargé du Commerce extérieur

aan de minister van Middenstand, Zelfstandigen, KMO's en Landbouw, Institutionele Hervormingen en Democratische Vernieuwing, belast met Buitenlandse Handel
________________
Agriculture - Pesticides - Produits chimiques agricoles - Utilisation - Augmentation - Chiffres et tendances - Impact sur l'alimentation, l'environnement et la santé - Substituts non chimiques et méthodes de prévention - Usage possible Landbouw - Pesticiden - Agrochemicaliën - Gebruik - Toename - Cijfers en tendensen - Impact op voeding, leefmilieu en gezondheid - Niet-chemische alternatieven en preventiemethodes - Mogelijke gebruik 
________________
secteur agricole
pesticide
risque sanitaire
protection du consommateur
produit phytosanitaire
autorisation de vente
landbouwsector
verdelgingsmiddel
gevaren voor de gezondheid
bescherming van de consument
fytosanitair product
verkoopvergunning
________ ________
11/7/2022Verzending vraag
(Einde van de antwoordtermijn: 11/8/2022)
25/8/2022Antwoord
11/7/2022Verzending vraag
(Einde van de antwoordtermijn: 11/8/2022)
25/8/2022Antwoord
________ ________
Aussi posée à : question écrite 7-1683 Aussi posée à : question écrite 7-1683
________ ________
Question n° 7-1684 du 11 juillet 2022 : (Question posée en néerlandais) Vraag nr. 7-1684 d.d. 11 juli 2022 : (Vraag gesteld in het Nederlands)

Selon les résultats récents d'une enquête réalisée sur une période de neuf ans, le nombre de fruits européens présentant des résidus de pesticides parmi les plus toxiques a augmenté de 53 % en neuf ans (cf. https://www.pan europe.info/resources/reports/2022/05/forbidden fruit dramatic rise dangerous pesticides found fruits and). Sur près de cent mille échantillons analysés dans le cadre de cette étude du «Pesticide Action Network» (PAN) Europe, de tels résidus ont été trouvés dans un tiers des pommes et la moitié des mûres.

Un tiers des pommes et la moitié des mûres analysées présentent des résidus de pesticides classés parmi les plus toxiques, dont certains sont liés à des maladies comme le cancer, les maladies cardiovasculaires et les malformations à la naissance (cf. https://www.theguardian.com/environment/2022/may/24/european fruit with traces of most toxic pesticides up 53 in nine years).

Alors que 4 % seulement des kiwis présentaient de tels résidus en 2011, cette proportion est passée à 32 % en 2019. Durant la même période, la proportion de cerises contaminées a plus que doublé, passant de 22 % à 50 %.

Il ressort de l'étude que 87 % des poires produites en Belgique et 85 % de celles produites au Portugal étaient contaminées par au moins un pesticide toxique. Près d'un tiers de tous les fruits analysés étaient contaminés par des substances dangereuses en 2019, la dernière année pour laquelle les chercheurs disposent de données.

Les fruits analysés les plus contaminés étaient les mûres (51 %), les pêches (45 %), les fraises (38 %), les cerises (35 %) et les abricots (35 %). Quant aux légumes, il s'agissait du céleri (50 %), du céleri-rave (45 %) et du chou frisé (31 %).

L'étude révèle que le fait de ne pas remplacer les pesticides par des substituts a conduit à une augmentation de la résistance des plantes et des insectes à ces pesticides et, partant, à une utilisation accrue de ces substances année après année plutôt qu'à leur élimination progressive.

Ces chiffres contredisent ceux de la Commission européenne, laquelle a annoncé que l'utilisation de pesticides dangereux avait diminué de 12 % en 2019 par rapport à la période 2015 2017 (cf. https://food.ec.europa.eu/plants/pesticides/sustainable-use-pesticides/farm-fork-targets-progress/eu-trends_en).

Selon le Dr Guy Pe'er, chercheur à l'iDiv (le centre allemand de recherche sur la biodiversité intégrative), les quantités de pesticides utilisées sont moins importantes que leurs conséquences parce que, selon lui, il est possible aujourd'hui d'éliminer beaucoup plus avec beaucoup moins de produit.

PAN Europe a indiqué que les substances chimiques utilisées dans les pesticides les plus dangereux ne respectaient pas les limites de sécurité et a appelé les consommateurs à acheter des fruits bios cet été, en particulier pour les femmes enceintes ou allaitantes.

En ce qui concerne le caractère transversal de la présente question écrite, les questions posées ci-dessous relèvent de la compétence du Sénat dans la mesure où elles concernent une matière fédérale qui a une influence sur les compétences des entités fédérées en matière de santé publique, de bien-être, d'emploi, d'économie, de protection et de gestion de l'environnement.

Je souhaiterais dès lors vous poser les questions suivantes:

1) Combien de plaintes ou de signaux importants émanant d'organisations de protection des consommateurs ou d'organes de monitoring belges ont concerné l'utilisation croissante de pesticides dans notre alimentation au cours des trois dernières années? Combien de plaintes ont été déposées sur une base annuelle? Quelles organisations ont déposé ces plaintes et quelle suite leur a été donnée?

2) Pouvez-vous confirmer que les quantités de résidus de pesticides dans l'alimentation ont augmenté ces dix dernières années? Si oui, quels sont les produits les plus détectés? Quels sont les plus nocifs pour la santé publique? Réagit-on à cette situation et comment? Si non, quelles mesures envisagez-vous de prendre pour contribuer à réduire ces chiffres?

3) Pouvez-vous indiquer si une hausse des maladies professionnelles reconnues chez les agriculteurs a déjà été constatée ? Quelles sont-elles? Combien d'agriculteurs ont été touchés ces neuf dernières années par des maladies qui sont liées à l'utilisation de pesticides agricoles?

4) Dans quelle mesure partagez-vous le point de vue selon lequel on peut agir le plus efficacement en fixant des objectifs quantifiés pour réduire l'utilisation de produits phytopharmaceutiques, sans quoi il est difficile de piloter l'action? Si oui, pourquoi? Si non, pourquoi? Quelles sont les alternatives ?

5) Dans quelle mesure les objectifs de la stratégie «De la ferme à la table» (réduction de moitié de l'utilisation des pesticides agricoles, réduction de moitié des risques liés à ces pesticides et réduction de moitié de l'utilisation des substances les plus nocives d'ici à 2030) ont-ils été repris jusqu'à présent? Quels efforts ont été faits à cet égard au niveau fédéral? Quels projets sont encore en chantier? Avez-vous mené une concertation à ce sujet avec les Communautés?

6) En 2015, la Commission européenne a présenté une liste de 84 substances actives dans les produits phytopharmaceutiques, dont on sait qu'elles présentent (au moins) deux des caractéristiques suivantes: difficilement dégradables (persistantes), bioaccumulables dans les végétaux, les animaux, les humains ou l'environnement ou très toxiques pour l'homme. Parmi ces 84 substances actives dans les produits phytopharmaceutiques, combien ont été retirées du marché depuis 2015 après la réévaluation par l'Europe et combien sont encore autorisées? Combien de produits sont, en conséquence, interdits sur notre marché ?

7) Au cas où la Belgique n'aurait pas interdit tous les produits figurant dans la liste, pouvez-vous préciser quelles sont les exceptions qui permettent d'encore vendre ces produits?

8) La Belgique a-t-elle cherché des substituts non chimiques et des méthodes de prévention, comme l'impose le règlement européen (CE) 1007/2009? Si oui, pouvez-vous préciser quels substituts sont déjà utilisés ou le seront à l'avenir? Si non, pourquoi n'est-ce pas encore le cas?

 

Uit de recente resultaten van een negen jaar durend onderzoek, blijkt dat het aantal Europese vruchten waarin men sporen van de giftigste pesticiden kan terugvinden, met 53 % gestegen is in negen jaar (cf. https://www.pan-europe.info/resources/reports/2022/05/forbidden-fruit-dramatic-rise-dangerous-pesticides-found-fruits-and). De studie werd uitgevoerd door het «Pesticide Action Network» (PAN) Europe. In een analyse van bijna honderdduizend monsters vond men residuen in een derde van de appels en de helft van de braambessen.

Een derde van de onderzochte appels en de helft van alle braambessen bevatten residu's van de giftigste categorieën pesticiden, waarvan sommige in verband zijn gebracht met ziekten zoals kanker, hartziekten en misvormingen bij de geboorte (cf. https://www.theguardian.com/environment/2022/may/24/european-fruit-with-traces-of-most-toxic-pesticides-up-53-in-nine-years).

Residu's op kiwi's stegen van 4 % in 2011 tot 32 % in 2019, terwijl de verontreiniging van kersen in dezelfde periode ook meer dan verdubbelde van 22 % tot 50 %.

Uit het onderzoek bleek dat 87 % van de peren in België en 85 % van die in Portugal door ten minste één giftig pesticide waren verontreinigd. Bijna een derde van alle onderzochte vruchten was besmet met gevaarlijke stoffen in 2019, het laatste jaar waarvoor de onderzoekers over gegevens beschikten.

De meest verontreinigde vruchten die werden onderzocht waren bramen (51 %), perziken (45 %), aardbeien (38 %), kersen (35 %) en abrikozen (35 %). Bij de groenten waren selderij (50 %), knolselderij (45 %) en boerenkool (31 %) de meest besmette producten.

Uit het onderzoek blijkt dat het uitblijven van een vervanging van pesticiden juist heeft geleid tot een toename van de resistentie van planten en insecten tegen deze bestrijdingsmiddelen, wat op zijn beurt weer leidt tot een jaar na jaar toenemend gebruik van deze stoffen in plaats van tot de geleidelijke afschaffing ervan.

Met deze cijfers gaat men in tegen die van de Europese Commissie, die aangaf dat het gebruik van gevaarlijke pesticiden in 2019 met 12 % is gedaald ten opzichte van de periode 2015-2017 (cf. https://ec.europa.eu/food/plants/pesticides/sustainable-use-pesticides/farm-fork-targets-progress/eu-trends_en).

Volgens Dr. Guy Pe'er, onderzoeker bij iDiv (het Duitse Centrum voor integratief biodiversiteitsonderzoek), zijn de hoeveelheden gebruikte pesticiden minder belangrijk dan de gevolgen ervan, omdat «je tegenwoordig veel meer kunt doden met veel minder materiaal».

PAN Europe gaf aan dat de chemische stoffen die worden gebruikt in de meest giftige pesticiden geen veilige grenzen hebben, en riep consumenten op deze zomer biologisch fruit te kopen «vooral als ze zwanger zijn of jonge kinderen voeden».

Wat betreft het transversaal karakter van de schriftelijke vraag: deze vragen vallen onder de bevoegdheid van de Senaat omdat ze betrekking hebben op een federale aangelegenheid die invloed heeft op de bevoegdheden van de deelgebieden inzake volksgezondheid, welzijn, werk, economie en bescherming en beheer van het leefmilieu.

Graag had ik dan ook volgende vragen voorgelegd:

1) Hoeveel klachten of belangrijke signalen gaven Belgische consumentenorganisaties of monitoringsorganen in verband met het stijgende gebruik van pesticiden in ons voedsel in de jongste drie jaar? Om hoeveel klachten ging het op jaarbasis? Uit welke organisaties kwam dit en welk gevolg werd eraan gegeven?

2) Kan u bevestigen dat de hoeveelheden pesticideresten op voedsel stegen de jongste tien jaar? Indien ja, welke producten treft men het meeste aan? Welke zijn het schadelijkst voor de volksgezondheid? Hoe wordt hierop gereageerd? Indien neen, welke maatregelen bent u van plan te treffen om dit cijfer naar beneden te helpen?

3) Kunt u meedelen of er al dan niet een stijging geweest is van erkende beroepsziekten bij landbouwers? Welke zijn deze? Hoeveel werden er de jongste negen jaar getroffen door ziektes die terug te brengen zijn tot het gebruik van landbouw pesticiden?

4) In hoeverre deelt u de mening dat men het beste kan ingrijpen indien men kwantitatieve doelen stelt voor de vermindering van het gebruik van landbouwgif, omdat sturing anders moeilijk wordt? Zo ja, waarom? Zo nee, waarom niet? Welke alternatieven zijn er?

5) In hoeverre zijn de «Farm to Fork»-strategieën (een halvering van het gifgebruik, een halvering van de risico's door landbouwgif, en een halvering van het gebruik van de meest schadelijke giffen in 2030) overgenomen op dit ogenblik? Welke inspanningen heeft men op federaal vlak hieromtrent gedaan? Welke staan nog in de steigers? Heeft u hieromtrent overlegd met de Gemeenschappen?

6) De Europese Commissie heeft in 2015 een lijst van vierentachtig actieve stoffen in landbouwgif gepresenteerd waarvan bekend is dat ze (op zijn minst) twee van de volgende eigenschappen hebben: slecht afbreekbaar (persistent), ophopend in planten, dieren, mensen of het milieu of zeer giftig voor de mens. Hoeveel van de vierentachtig actieve stoffen in landbouwgif zijn sinds 2015 na de Europese herbeoordeling van de markt gehaald en hoeveel zijn er dus nog toegelaten? Hoeveel middelen zijn als gevolg daarvan verboden op onze markt?

7) Mocht het zijn dat België niet alle middelen op die lijst heeft verboden, kan u meedelen onder welke uitzonderingen deze middelen nog verkocht mogen worden?

8) In hoeverre heeft België gekeken naar niet-chemische alternatieven en preventiemethodes, zoals verplicht onder de Europese verordening (EC) 1107/2009? Indien dit wel het geval is, kan u duiden welke alternatieven men reeds gebruikt en welke men in de toekomst zal aanwenden? Indien niet, waarom nog niet?

 
Réponse reçue le 25 aôut 2022 : Antwoord ontvangen op 25 augustus 2022 :

En ce qui concerne l’Agence fédérale de sécurité de la chaîne alimentaire (AFSCA)

Lutilisation de pesticides dans la culture de fruits, légumes et grandes cultures peut donner lieu à la présence de résidus dans les denrées alimentaires. Tout d’abord, il est important de faire la distinction entre la «présence de résidus» dans les cultures et le «dépassement de la limite maximale en résidus». Les limites maximales en résidus (LMR) sont fixées par la législation européenne afin de pouvoir contrôler l’utilisation correcte des produits phytosanitaires et protéger la santé des consommateurs. Les denrées alimentaires qui contiennent des résidus à des teneurs inférieures aux LMR sont sûres pour le consommateur et peuvent être mises sur le marché européen.

L’AFSCA est l’autorité compétente pour le contrôle du respect des LMR en Belgique et met en place un programme de contrôle des résidus de pesticides dans les denrées alimentaires basé sur les risques. Les aperçus des résultats des contrôles effectués ces dernières années sont consultables sur le site Internet de l’AFSCA [1].

En 2020, 1 891 échantillons de fruits, légumes, céréales et autres produits d’origine végétale ont été analysés pour la présence de plus de 600 résidus de pesticides. Soixante pourcent des échantillons analysés contenaient un ou plusieurs résidus de pesticides alors que 97,8 % respectaient les LMR fixées dans la législation. Les principales substances mises en évidence par Pesticide Action Network EU (PAN) font partie du scope analytique appliqué lors des contrôles, mais il n’existe pas de statistiques spécifiques disponibles pour ces résidus. Les résultats des contrôles 2021 seront publiés au cours du mois de septembre, après transfert à l’Autorité européenne de sécurité des aliments (European Food Safety Authority – EFSA).

Les résultats des contrôles effectués ces dix dernières années par l’AFSCA (voir graphique ci-dessous) indiquent une stabilité du taux de conformité des échantillons aux LMR et une augmentation générale de la proportion d’échantillons ne contenant pas de résidus de pesticides quantifiables (en vert) et ce malgré l’amélioration continue des performances analytiques ces dernières années (extension du scope analytique et diminution des limites de quantification). Les résultats de contrôle ne confirment donc pas une augmentation des résidus de pesticides dans les denrées alimentaires sur le marché belge.


Je tiens également à signaler que le Comité scientifique indépendant institué auprès de l’AFSCA a publié récemment un avis [2] concernant l’«Exposition chronique de la population belge aux résidus de produits phytopharmaceutiques par la consommation de fruits et légumes». Il y est conclu que, sur base des résultats de contrôle de l’AFSCA pour la période 2014 à 2020, l’exposition à long terme du consommateur belge, y compris les enfants, à des résidus de produits phytopharmaceutiques via la consommation de fruits et légumes, ne présentait pas de risque ou n’était pas préoccupante, même avec une consommation élevée de fruits et légumes.

En ce qui concerne le service public fédéral (SPF) Santé publique

Je peux vous affirmer qu’aucune plainte concernant l’utilisation croissante de pesticides dans les aliments ne m’est parvenue au cours des trois dernières années.

Le rapport du PAN se focalise sur les pesticides les plus dangereux pour notre santé et notre environnement, appartenant à la catégorie des «candidats pour substitution». Nous ne pouvons pas confirmer votre affirmation selon laquelle les quantités de résidus de pesticides ont augmenté au cours des dix dernières années.

En général, on peut se référer à la conclusion suivante d’un récent avis 09-2022 de l’AFSCA:

«Généralement, on peut conclure sur base des résultats de contrôle de l’AFSCA pour la période 2014 à 2020 que l’exposition à long terme du consommateur belge, y compris les enfants, à des résidus de produits phytopharmaceutiques via la consommation de fruits et légumes, ne présentait pas de risque ou n’était pas préoccupante, même avec une consommation élevée de fruits et légumes. Les incertitudes associées à l’évaluation des risques et énumérées dans l’avis (09-2022) de l’AFSCA ont très probablement conduit à une surestimation du risque. Les produits phytopharmaceutiques pour lesquels il est avéré que l’exposition est néfaste pour la santé humaine, à savoir les cancérigènes génotoxiques, les substances toxiques pour la reproduction ou les perturbateurs endocriniens, ne sont plus autorisés.

Il convient de mentionner que l’enquête belge sur la consommation alimentaire de 2014 a montré que la consommation de fruits et légumes de la population belge est relativement faible par rapport à la quantité recommandée. Si l’on consomme plus de fruits et légumes, l’exposition aux résidus de produits phytopharmaceutiques sera également plus élevée. Cependant, cela ne doit pas empêcher les consommateurs de consommer davantage de fruits et légumes. Les niveaux de résidus auxquels un consommateur est exposé dépendent de la culture avec des concentrations variables entre les produits, et de tout traitement préalable à la consommation, comme le lavage et l’épluchage, comme l’illustre cet avis sur le chlorpyrifos et l’imazalil. En outre, en cas de consommation plus élevée de fruits et légumes, l’exposition pour la majorité des résidus de produits phytopharmaceutiques pour la plupart des consommateurs sera toujours suffisamment faible pour ne pas présenter de risque, comme l’indiquent également les valeurs d’exposition estimées au P97,5.

Les résidus considérés dans l’avis n’ont pas tous un effet toxicologique similaire sur un organe, un tissu ou un système spécifique, de sorte qu’ils ne peuvent pas tous être additionnés ou considérés ensemble dans l’évaluation des risques. De plus, une étude européenne a indiqué que l’exposition cumulative à des résidus de produits phytopharmaceutiques ayant un effet aigu sur le système nerveux ou un effet chronique sur la glande thyroïde n’est pas préoccupante. Une conclusion similaire a été tirée dans une étude belge concernant l’évaluation du risque cumulatif lié à l’exposition à des pesticides triazoles. Par conséquent, une évaluation des risques cumulatifs n’a pas été réalisée dans le cadre de cet avis.»

Pour plus de détails, je vous renvoie à l’AFSCA, à qui la question, qui est plus de son ressort, a également été posée.

Concernant l’augmentation des maladies professionnelles reconnues chez les agriculteurs, cette matière relève des compétences de mon collègue Pierre-Yves Dermagne , le ministre de l’Économie et du Travail.

Les objectifs quantitatifs de réduction sont un bon outil de gestion de la problématique pour peu que ce soit la quantité de risques (santé + environnement) qui est prise en compte. Les indicateurs européens HRI (Harmonised Risk Indicators) et F2F (Farm to Fork) répondent assez peu à cette logique. C’est pourquoi j’ai encouragé la Commission européenne à poursuivre ses travaux de recherche d’indicateurs pertinents des risques causés par l’utilisation massive de produit phytopharmaceutique. Au niveau fédéral, je compte augmenter le personnel au service du plan de réduction afin de permettre le développement de ces indicateurs pertinents.

L’utilisation des produits phytopharmaceutiques visée par la stratégie «de la ferme à la fourchette» relève entièrement des compétences régionales. Au niveau du plan de réduction national (donc en concertation avec les Régions) les efforts sont cependant fait au niveau du développement des outils de gestion de la pression exercée sur l’environnement et la santé.

Par contre, les chiffres de vente dont je dispose démontrent que l’objectif de réduction proposée par la Commission européenne serait de 58 % de réduction en général pour la Belgique, dont 30 % étaient déjà réalisés en 2020. En ce qui concerne les pesticides les plus nocifs, la réduction proposée serait de 52 %, dont 42 % étaient déjà réalisés en 2020.

La Commission a publié le 12 mars 2015 le règlement 2015/408 dont l’annexe liste les 77 substances actives qui répondaient aux critères des substances dont on envisage la substitution (CfS). Le 20 septembre 2020, par le règlement 2020/1295, la Commission a ajouté 7 substances à cette liste: 3 substances approuvées après le 31 janvier 2013 (date considérée pour la première liste) et 4 substances nouvellement classées comme toxiques pour la reproduction (catégorie 1B). Cela a porté le nombre de CfS à 84.

Le 20 juillet 2022, par le règlement 2022/1252, la Commission a retiré 47 substances de la liste: le quizalofop-P (variante quizalofop-P-tefuryl), dont la classification a été revue et qui ne remplit plus les critères de CfS, ainsi que 39 substances qui ne sont plus approuvées et enfin 7 substances dont l’approbation a été renouvelée, lesquelles sept s’avèrent être autorisées en Belgique (cuivre, esfenvalérate, etoxazole, imazamox, lambda-cyhalothrine, pendiméthaline, prosulfuron; l’etoxazol uniquement sur les plantes ornementales sous serre). Cela a réduit le nombre de CfS (non encore renouvelés mais toujours autorisés) à 37. Notons que les 7 substances renouvelées restent bien des CfS, ce qui est clairement indiqué dans leur règlement de renouvellement d’autorisation, raison pour laquelle il n’est plus nécessaire de les mentionner dans la liste (idem pour les substances nouvellement autorisées). De 37 CfS restantes, 6 ne sont pas autorisées en Belgique et une septième, le paclobutrazol, ne l’est que sur les plantes ornementales.

Sur les 39 substances qui ne sont plus approuvées par l’Union européenne (UE), 6 sont encore autorisées en Belgique mais pour un temps limité: famoxadone jusqu’au 16 septembre 2022, carbetamide, cyproconazole et myclobutanil jusqu’au 30 novembre 2022, prochloraz jusqu’au 30 juin 2023, metsulfuron-méthyl jusqu’au 31 mars 2024 (avec possible prolongation en cas de renouvellement au niveau EU). L’autorisation de l’isopyrazam est arrivée à son terme ce 31 juillet 2022.

Toutes ces substances actives sont sur le marché après évaluation des produits phytopharmaceutiques les contenant, et doivent être vendues et utilisées conformément aux autorisations délivrées. Je tiens à signaler que ces produits répondent à tous les critères d’autorisation, comme les autres produits phytopharmaceutiques sur le marché, et qu’il n’y a aucune obligation ou même possibilité légale de les interdire.

Comme prévu par le règlement 1107/2009, une évaluation de la disponibilité d’alternatives doit être réalisée lors de l’autorisation ou du renouvellement des autorisations pour les produits phytopharmaceutiques contenant des candidats à la substitution. Mon administration responsable suit à cet effet le document de guidance développé au niveau européen, et a détaillé la procédure nationale. Le Comité d’agréation, dans lequel les Régions sont représentées, applique cette procédure afin de vérifier la disponibilité d’alternatives. En effet, l’utilisation des produits phytopharmaceutiques et leurs alternatives relève complètement des compétences des Régions. Uniquement en cas de disponibilité d’alternatives équivalentes, la substitution du produit contenant le candidat à la substitution (d’où le nom) est obligatoire. Jusque maintenant, aucune substitution n’a eu lieu en Belgique, étant donné que cette évaluation a démontré à chaque fois l’absence d’alternatives équivalentes, chimiques ou pas.

[1] https://www.favv-afsca.be/publicationsthematiques/pesticide-residue-monitoring-food-plant-origin.asp.

[2] https://www.favv-afsca.be/comitescientifique/avis/2022/_documents/Avis09-2022_SciCom2019-05_ExpositionPPP.pdf.

Wat betreft het Federaal Agentschap voor de veiligheid van de voedselketen (FAVV)

Het gebruik van bestrijdingsmiddelen bij de teelt van groenten, fruit en akkerbouwgewassen kan leiden tot de aanwezigheid van residuen in levensmiddelen. Eerst en vooral is het belangrijk om het onderscheid te maken tussen de «aanwezigheid van residuen» in gewassen en de «overschrijding van de maximale residulimiet». De maximale residulimieten (MRL’s) worden vastgelegd door de Europese wetgeving om het correcte gebruik van gewasbeschermingsmiddelen te kunnen controleren en de gezondheid van de consumenten te beschermen. Levensmiddelen die lagere gehaltes aan residuen bevatten dan de MRL’s zijn veilig voor de consument en mogen op de Europese markt worden gebracht.

Het FAVV is de bevoegde autoriteit voor de controle op de naleving van de MRL’s in België en voert een risicogebaseerd controleprogramma uit op residuen van bestrijdingsmiddelen in levensmiddelen. Het overzicht van de controleresultaten van de voorbije jaren kan worden geraadpleegd op de website van het FAVV [1].

In 2020 heeft het FAVV analyses uitgevoerd op 1 891 monsters van groenten, fruit, granen en andere producten van plantaardige oorsprong voor de aanwezigheid van meer dan 600 residuen van bestrijdingsmiddelen. Zestig procent van de geanalyseerde monsters bevatten een of meer residuen van bestrijdingsmiddelen, terwijl 97,8 % voldeden aan de in de wetgeving vastgestelde MRL’s. De belangrijkste door het Pesticide Action Network EU (PAN) geïdentificeerde stoffen maken deel uit van de analytische scope die bij de controles wordt toegepast, maar er zijn geen specifieke statistieken voor deze residuen beschikbaar. De controleresultaten van 2021 zullen in de loop van september worden gepubliceerd, na overdracht aan de Europese Autoriteit voor voedselveiligheid (European Food Safety Authority – EFSA).

De resultaten van de controles die tijdens de laatste tien jaar door het FAVV zijn uitgevoerd (zie onderstaande grafiek) wijzen op een stabiele mate van conformiteit van de monsters met de maximale residulimieten (MRL’s) en een algemene verhoging van het aandeel monsters dat geen kwantificeerbare residuen van bestrijdingsmiddelen bevat (in het groen), dit ondanks de voortdurende verbetering van de analytische performanties van de laatste jaren (uitbreiding van de analytische scope en vermindering van de kwantificatielimieten). De controleresultaten bevestigen dus geen verhoging van residuen van bestrijdingsmiddelen in levensmiddelen op de Belgische markt.


Ik zou er ook willen op wijzen dat het onafhankelijk Wetenschappelijk Comité ingesteld bij het FAVV recent een advies [2] heeft gepubliceerd over de «Chronische blootstelling van de Belgische bevolking aan residuen van gewasbeschermingsmiddelen via de consumptie van groenten en fruit». Daarin wordt besloten dat, op basis van de controleresultaten van het FAVV voor de periode 2014 tot 2020, de blootstelling op lange termijn van de Belgische consumenten, met inbegrip van kinderen, aan residuen van gewasbeschermingsmiddelen via de consumptie van groenten en fruit geen risico vormde of geen reden tot bezorgdheid gaf, zelfs bij een hoge consumptie van groenten en fruit.

Wat de federale overheidsdienst (FOD) Volksgezondheid betreft

Ik kan u zeggen dat ik de afgelopen drie jaar geen enkele klacht heb ontvangen over het toenemende gebruik van pesticiden in levensmiddelen.

Het rapport van PAN focust op de meest gevaarlijke pesticiden (voor mens of milieu), die behoren tot de categorie «kandidaten voor vervanging». We kunnen dus niet bevestigen dat de hoeveelheden pesticideresten op voedsel tijdens de laatste tien jaar gestegen zijn.

Algemeen kan worden verwezen naar de volgende conclusie uit een recent advies 09-2022 van het FAVV:

«Algemeen kan op basis van de FAVV controleresultaten voor de periode 2014 tot en met 2020 besloten worden dat de lange termijn blootstelling van de Belgische consument, waaronder ook kinderen, aan residuen van gewasbeschermingsmiddelen via de consumptie van groenten en fruit geen risico inhield of niet zorgwekkend was, zelfs bij een hoge consumptie van groenten en fruit. De onzekerheden waarmee de risicobeoordeling gepaard ging en die in het advies opgesomd zijn, leidden hoogst waarschijnlijk tot een overschatting van het risico. De gewasbeschermingsmiddelen waarvoor er aanwijzingen zijn dat de blootstelling schadelijk is voor de volksgezondheid, namelijk genotoxische carcinogenen, stoffen die toxisch voor de voortplanting of hormoonverstorende eigenschappen hebben, zijn niet langer toegelaten.

Er dient vermeld dat uit de Belgische voedselconsumptiepeiling van 2014 bleek dat de consumptie van groenten en fruit van de Belgische bevolking relatief laag is ten opzichte van de aanbevolen hoeveelheid. Indien meer groenten en fruit worden geconsumeerd, zal ook de blootstelling aan gewasbeschermingsmiddelresiduen hoger zijn. Echter, dit hoeft de consument niet te weerhouden om meer groenten en fruit te consumeren. De residuconcentraties waaraan een consument wordt blootgesteld, zijn afhankelijk van het gewas met variabele concentraties tussen de producten onderling, alsook van eventuele verwerking vóór consumptie, zoals wassen en schillen, wat ook in het advies geïllustreerd wordt voor onder meer chlorpyrifos en imazalil. Bovendien zal bij een hogere groente- en fruitconsumptie de blootstelling voor het merendeel van de gewasbeschermingsmiddelresiduen en voor het merendeel van de consumenten nog voldoende laag zijn om geen risico in te houden, zoals ook blijkt uit de geschatte P97,5 blootstellingswaarden.

Niet alle residuen die in het advies beschouwd worden, hebben een gelijkaardig toxicologisch effect op een specifiek orgaan, weefsel of systeem waardoor ze voor de risicobeoordeling niet alle opgeteld of samen genomen kunnen worden. Bovendien bleek uit een Europese studie dat de cumulatieve blootstelling aan gewasbeschermingsmiddelresiduen die een acuut effect hebben op het zenuwstelsel of die een chronisch effect hebben op de schildklier, niet zorgwekkend te zijn. Een gelijkaardige conclusie werd in een Belgische studie getrokken met betrekking tot de evaluatie van het cumulatieve risico van blootstelling aan triazoolpesticiden. In het kader van dit advies werd bijgevolg geen cumulatieve risicobeoordeling uitgevoerd.»

Voor meer details verwijs ik u graag door naar het FAVV, aan wie de vraag eveneens werd gesteld.

Over de toename van erkende beroepsziekten bij landbouwers is mij niets bekend, maar die aangelegenheid valt onder de bevoegdheid van mijn collega Pierre-Yves Dermagne, minister van Economie en Werk.

Kwantitatieve reductiedoelstellingen zijn een goed instrument om het probleem te beheersen, op voorwaarde dat rekening wordt gehouden met de kwantiteit van het risico (gezondheid + milieu). De Europese indicatoren HRI (Harmonised Risk Indicators) en F2F (Farm to Fork) passen weinig in deze logica. Daarom heb ik de Europese Commissie aangespoord om haar onderzoek naar relevante indicatoren van de risico’s van het massale gebruik van gewasbeschermingsmiddelen voort te zetten. Op federaal niveau is mijn intentie om het aantal personeelsleden ten dienste van het reductieplan uit te breiden om de ontwikkeling van deze relevante indicatoren mogelijk te maken.

Het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen waarop de strategie «Farm to Fork» is gericht, valt volledig onder de bevoegdheden van de Gewesten. Op het niveau van het nationale reductieplan (en dus in overleg met de Gwesten) worden echter inspanningen geleverd om instrumenten te ontwikkelen om de druk op het milieu en de gezondheid te beheersen.

Anderzijds blijkt uit de verkoopcijfers waarover ik beschik dat de door de Europese Commissie voorgestelde reductiedoelstelling voor België in het algemeen een reductie van 58 % zou inhouden, waarvan 30 % reeds in 2020 werd bereikt. Voor de schadelijkste pesticiden zou de voorgestelde vermindering 52 % bedragen, waarvan 42 % reeds in 2020 was bereikt.

De Commissie heeft op 12 maart 2015 verordening 2015/408 gepubliceerd, waarvan de bijlage een lijst bevat van de 77 werkzame stoffen die voldeden aan de criteria om in aanmerking te komen voor vervanging (CfS). Op 20 september 2020 heeft de Commissie bij verordening 2020/1295 7 stoffen aan deze lijst toegevoegd: 3 stoffen die na 31 januari 2013 (de datum die voor de eerste lijst in aanmerking werd genomen) zijn goedgekeurd en 4 stoffen die recentelijk als giftig voor de voortplanting (categorie 1B) zijn ingedeeld. Dit bracht het aantal CfS op 84.

Op 20 juli 2022 heeft de Commissie door middel van verordening 2022/1252 47 stoffen van de lijst geschrapt: quizalofop-P (variant quizalofop-P-tefuryl), waarvan de indeling werd herzien en die niet langer voldoet aan de CfS-criteria, alsmede 39 stoffen die niet langer zijn toegelaten en ten slotte 7 stoffen waarvan de toelating werd verlengd, waarvan er 7 in België blijken te zijn toegelaten (koper, esfenvaleraat, etoxazool, imazamox, lambda-cyhalothrine, pendimethalin, prosulfuron; etoxazol alleen op sierplanten onder bescherming). Hierdoor daalde het aantal CfS (nog niet verlengd maar nog wel toegestaan) tot 37. Er moet op gewezen worden dat de 7 hernieuwde stoffen CfS blijven, hetgeen duidelijk wordt vermeld in hun verordening tot verlenging van de goedkeuring, en dat het daarom niet langer nodig is deze stoffen in de lijst te vermelden (hetzelfde geldt voor de nieuw goedgekeurde stoffen). Van de overige 37 CfS zijn er zes niet toegelaten in België en een zevende, paclobutrazol, is alleen toegelaten op sierplanten.

Van de 39 stoffen die niet langer door de Europese Unie (EU) zijn goedgekeurd, zijn er in België nog 6 toegestaan, maar voor een beperkte duur: famoxadone tot 16 september 2022, carbetamide, cyproconazool en myclobutanil tot 30 november 2022, prochloraz tot 30 juni 2023, metsulfuron-methyl tot 31 maart 2024 (met mogelijke verlenging in geval van verlenging op EU-niveau). De toelating voor isopyrazam is op 31 juli 2022 verlopen.

Al deze werkzame stoffen zijn op de markt na beoordeling van de gewasbeschermingsmiddelen die deze werkzame stoffen bevatten, en moeten worden verkocht en gebruikt in overeenstemming met de verleende toelatingen. Ik zou erop willen wijzen dat deze producten aan alle toelatingscriteria voldoen, net als andere gewasbeschermingsmiddelen op de markt, en dat er geen verplichting of zelfs wettelijke mogelijkheid bestaat om ze te verbieden.

Zoals in verordening 1107/2009 is bepaald, moet bij de toelating of de verlenging van toelatingen voor gewasbeschermingsmiddelen die werkzame stoffen bevatten die kandidaat zijn voor substitutie, de beschikbaarheid van alternatieven worden beoordeeld. Mijn verantwoordelijke administratie volgt de op Europees niveau opgestelde leidraad en heeft dit in een nationale procedure in detail uitgewerkt. Het Erkenningscomité, waarin de Gewesten vertegenwoordigd zijn, past deze procedure toe om na te gaan of er alternatieven beschikbaar zijn. Het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en hun alternatieven valt immers volledig onder de bevoegdheid van de Gewesten. Alleen als gelijkwaardige alternatieven beschikbaar zijn, is de vervanging van het product dat de kandidaat voor vervanging bevat (vandaar de naam) verplicht. Tot dusver heeft in België nog geen vervanging plaatsgevonden, aangezien uit deze evaluatie telkens is gebleken dat er geen gelijkwaardige, al dan niet chemische, alternatieven zijn.

[1] https://www.favv-afsca.be/thematischepublicaties/pesticide-residue-monitoring-food-plant-origin.asp.

[2] https://www.favv-afsca.be/wetenschappelijkcomite/adviezen/2022/_documents/Advies09-2022_SciCom2019-05_BlootstellingPPP.pdf.