Verschillende organisaties uit het middenveld hebben de voorbije maand een sensibiliseringscampagne gevoerd in verband met Frontex, het Europees agentschap voor het beheer van de operationele samenwerking aan de buitengrenzen van de Lidstaten van de Europese Unie. Dat agentschap, dat in Polen is gevestigd, is verantwoordelijk voor de coördinatie van de activiteiten van de grenswachten die de grenzen van de Europese Unie met de niet-Lidstaten beveiligen.

Frontex is via de Lidstaten in het bezit van een veertigtal helikopters en vliegtuigen, een honderdtal boten en ongeveer 400 stuks aan uitrustingsgoederen zoals radars, sondes, camera's, enzovoort. Die middelen stellen het agentschap in staat de grensgebieden te bewaken om de onderdanen van derde landen buiten het Europees grondgebied terug te drijven. Het budget van het agentschap is gestegen van 6 miljoen euro in 2006 tot 88 miljoen euro in 2011.

De Lidstaten blijven wettelijk verantwoordelijk voor de grenscontrole en voor de operaties die daarmee samengaan. Overigens vallen de activiteiten van de medewerkers van Frontex voornamelijk onder de bevoegdheid van de Lidstaten die hun grenswachten detacheren voor de operaties van het agentschap, dat zelf weinig personeel tewerkstelt.

Het agentschap geniet nochtans een grote autonomie, het heeft een eigen rechtspersoonlijkheid waardoor het gemachtigd is vrij overeenkomsten te ondertekenen met derde landen of met internationale of Europese organisaties.

Sinds tien tot vijftien jaar klaagt het middenveld regelmatig de mensenrechtenschendingen aan waartoe het door het agentschap gevoerde veiligheidsbeleid heeft geleid: onmenselijke en vernederende behandeling, het niet respecteren van het asielrecht, uitwijzing van migranten, in het bijzonder naar derde landen als Libië – waar het respect voor de mensenrechten niet is gegarandeerd. De druk is des te sterker daar het Handvest van de grondrechten juridisch bindend is sinds de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon en daar de Raad van Europa en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens al een uitspraak hebben gedaan op dat gebied.

In 2011 opende de Europese ombudsman overigens al een onderzoek tegen Frontex aangaande het respect van de grondrechten. Ingevolge de herziening van het reglement van het agentschap in oktober 2011 werden maatregelen ingevoerd, waardoor het respect van de grondrechten in het kader van de activiteiten van het agentschap kon worden verzekerd en het principe van niet-uitwijzing werd bekrachtigd. Het slagen van die herziening hing af van het vermogen van het agentschap om haar doelstelling inzake de veiligheid te verzoenen met het respect voor de grondrechten.

Volgens het middenveld lijkt die evolutie vandaag niet echt te hebben plaatsgevonden. De recente campagne klaagt nog steeds verschillende gevallen aan waarin het respect voor het principe van de niet-uitwijzing van asielzoekers niet werd gegarandeerd, net zoals het respect voor de grondrechten niet werd verzekerd.

Bijgevolg blijven er nog verschillende actuele vragen betreffende de werking van het agentschap en haar evolutie:

Is er een evolutie in de kosten van de financiering van Frontex ten opzichte van de verkregen resultaten? Waar ligt de verantwoordelijkheid in geval van schending van de grondrechten van migranten – bij de Europese staten of bij de derde staten? Welke informatieregeling bestaat er waardoor de Belgische regering de overeenkomsten tussen Europa en de emigratielanden kan controleren? Wordt de Belgische regering op de hoogte gehouden van de aard van die overeenkomsten en van de manier waarop ze tot stand komen? Zo ja, hoe?

Hoe staat het met de opeenvolging van verantwoordelijkheden en beslissingen die in gang worden gezet in het kader van militaire grenscontroleoperaties, waarbij gebruik wordt gemaakt van de grensmacht?