SÉNAT DE BELGIQUE BELGISCHE SENAAT
________________
Session 2012-2013 Zitting 2012-2013
________________
14 février 2013 14 februari 2013
________________
Question écrite n° 5-8118 Schriftelijke vraag nr. 5-8118

de Nele Lijnen (Open Vld)

van Nele Lijnen (Open Vld)

au vice-premier ministre et ministre de l'Économie, des Consommateurs et de la Mer du Nord

aan de vice-eersteminister en minister van Economie, Consumenten en Noordzee
________________
Consommateurs - Guichet d'information numérique des pouvoirs publics - Pays-Bas - Site web Consumenten - Digitaal informatieloket van de overheid - Nederland - Website 
________________
protection du consommateur
Pays-Bas
bescherming van de consument
Nederland
________ ________
14/2/2013Verzending vraag
4/4/2013Antwoord
14/2/2013Verzending vraag
4/4/2013Antwoord
________ ________
Question n° 5-8118 du 14 février 2013 : (Question posée en néerlandais) Vraag nr. 5-8118 d.d. 14 februari 2013 : (Vraag gesteld in het Nederlands)

En 2012, le site web ConsuWijzer.nl a reçu 2,2 millions de visites. Pour la troisième année d'affilée ConsuWijzer a été désigné comme le meilleur site web d'autorité publique. On y veille à assurer un suivi rapide. Le site a une fonction de signal et sert de référence par excellence pour la défense des consommateurs. ConsuWijzer est le guichet des pouvoirs publics pour l'information des consommateurs. Il est le résultat de la collaboration de trois organismes de contrôle du ministère de l'Économie. Si vous y envoyez une question ou y déposez une plainte, elles seront également communiquées aux organes de contrôle. Ceux-ci envisageront alors la suite à y donner.

Dans ce contexte, j'aimerais recevoir une réponse aux questions que voici :

1) Le ministre connaît-il ce site web ? Quels sont selon lui les éléments positifs et négatifs de ce site et de l'approche sous-jacente ?

2) Le ministre est-il prêt à prendre une initiative similaire et à créer un site aussi clair ? Peut-il expliquer en détail ce que seraient le contenu du site, ses rubriques, l'approche et le calendrier, sans oublier le budget ?

3) Le ministre constate-t-il comme moi que le site actuel de la Direction générale du contrôle et de la médiation pourrait être plus clair et prendre exemple sur le site ConsuWijzer.nl ? Peut-il détailler sa réponse ?

 

In 2012 is de Nederlandse website ConsuWijzer.nl ruim 2,2 miljoen keer bezocht. Voor de derde keer op rij werd ConsuWijzer uitgeroepen tot beste overheidswebsite van het jaar. De site zorgt voor snelle opvolging. Hij bekleedt een signaalfunctie en het is de referentie bij uitstek voor consumentenbedrog. ConsuWijzer is het informatieloket van de Nederlandse overheid voor consumenten. Voor dit loket werken drie organisaties van het ministerie van Economische Zaken samen. Dat zijn toezichthouders. Als u een vraag hebt of een klacht indient bij ConsuWijzer, dan komt deze melding ook bij de toezichthouders. De toezichthouders kijken dan wat ze met die melding doen.

Gezien het voorgaande kader, kreeg ik graag een antwoord op de volgende vragen:

1) Kent de minister de Nederlandse site ConsuWijzer.nl? Wat vindt hij de positieve punten en de negatieve punten van deze site en van de achterliggende aanpak?

2) Is de minister bereid een gelijkaardig initiatief in ons land op te zetten alsook een even duidelijke webstek op te zetten? Kan hij dit uitvoerig toelichten inzake inhoud, deelrubrieken, aanpak en de timing alsook het budget?

3) Is de minister het ermee eens dat de huidige site van de Algemene Directie Controle en Bemiddeling duidelijker kan en strekt de site ConsuWijzer.nl tot voorbeeld? Kan hij dit uitvoerig toelichten?

 
Réponse reçue le 4 avril 2013 : Antwoord ontvangen op 4 april 2013 :

Voici ma réponse aux questions de l’honorable membre :

1) ConsuWijzer a été créé en même temps que la Consumentenautoriteit, qui a elle-même été fondée aux Pays-Bas à la suite d’obligations découlant du règlement n° 2006/2004. Ce règlement disposait notamment que les États membres devaient prévoir une « autorité publique » chargée de l’application de la législation relative aux droits des consommateurs, et une telle instance n’existait pas encore à l’époque aux Pays-Bas. Dès cette création, une division organisationnelle claire entre « « l’application de la loi/la surveillance » et « l’attitude vis-à-vis des consommateurs » a été préférée.

Ces deux aspects visent un même objectif – protéger les consommateurs – mais exigent une approche très différente. Si la surveillance et l’application de la législation se concentrent sur la procédure, l’enquête, le contrôle et la charge de la preuve, l’attitude à l’égard des consommateurs est quant à elle axée sur la communication et l’éducation. Il s’agit en réalité de deux activités différentes. Un même modèle divisé se retrouve par exemple également au Royaume-Uni.

La Direction générale du Contrôle et de la Médiation (DGCM)entretient des contacts étroits avec ConsuWijzer / la Consumentenautoriteit depuis leur création : enquêtes communes, échanges d’agents, présentation de ConsuWijzer à la DGCM. Les deux organisations se connaissent donc bien.

Mais, comme l’honorable membre l’a indiqué, ConsuWijzer est plus qu’un site internet. Le site est seulement la vitrine de ConsuWijzer. L’essence de ConsuWijzer est la méthode de travail qui se cache derrière et son organisation même.

Plutôt qu’exposer les points positifs et négatifs, je trouve plus opportun de souligner les choix fondamentaux qu’implique cette approche.

Comme expliqué en détail dans la FAQ figurant sur son site internet, ConsuWijzer est :

1) Un guichet unique, tant au sens large que strict : il permet aux consommateurs de soumettre leurs problèmes, questions, signalements, etc., à une seule « adresse », il s’agit là également de la seule possibilité de le faire. Autrement dit, les autorités de surveillance ne répondent à aucune question, mais renvoient vers le guichet développé spécialement à cet effet : ConsuWijzer.

2) Une instance qui donne des avis mais ne résout pas le problème du consommateur. Cette approche est également qualifiée d’ « empowerment » : fournir au consommateur (en fonction de ses capacités) les armes nécessaires afin qu’il solutionne lui-même son problème. Le modèle accepte donc par définition une certaine marge de « perte », à savoir les consommateurs qui ne parviennent pas à obtenir satisfaction. Cela s’appelle également la « responsabilisation. »

3) Une marque : ConsuWijzer, en tant que guichet unique, est une marque de protection des consommateurs qui doit être établie et maintenue sur le marché. L’avis et les expertises en matière de consommation sont les services qu’il fournit. Cela n’a toutefois pas lieu de façon passive mais active, grâce à un marketing continu relatif à la marque « ConsuWijzer » et à une approche active des consommateurs par le biais d’informations et de conseils.

4) Une source de signalements : les informations que reçoit ConsuWijzer sont sauvegardées dans une base de données directement accessible pour les autorités de surveillance, qui utilisent ces données en conjonction avec d’autres, afin d’opérer des choix dans leur politique d’application de la loi. Autrement dit, comme l’annonce par ailleurs clairement le site internet, quiconque dépose une plainte auprès de ConsuWijzer n’a aucun pas d’impact direct sur l’action de l’autorité de surveillance et ne reçoit aucun feedback ou information en la matière, sauf bien évidemment s’ils font l’objet d’une publication générale.

La rationalité et la cohérence du modèle présentent indéniablement un certain attrait. Il est transparent, moderne et proactif, il investit sur le long terme. Au cours de sa courte existence, la Consumentenautoriteit néerlandaise a su se construire une réputation internationale solide, en tout cas en ce qui concerne l’ « empowerment. » Dans cette optique, l’explication suivante peut se révéler utile.

Cette surveillance publique prend la forme d’une « surveillance administrative. » En d’autres termes, c’est la Consumentenautoriteit elle-même (et non un tribunal) qui impose les sanctions. Cette autonomie apporte efficacité et cohérence à la politique de sanction mais a bien évidemment aussi un prix. Une autorité autonome de ce type doit en effet mener elle-même le procès, sans toutefois disposer de magistrats. L’application de la loi est donc relativement lourde et chère. Cela a pour conséquence que la Consumentenautoriteit peut frapper très fort mais qu’elle doit sélectionner ses objectifs avec une grande précision, vu les capacités qu’ils exigent. Dans un tel modèle, une politique d’empowerment forte et active constitue un complément logique et même nécessaire.

L’honorable membre n’aura pas manqué de constater que la situation en Belgique est fondamentalement différente.

1. Nous avons une longue tradition d’application publique du droit de la protection des consommateurs

2. La résolution privée de litiges est très récente en Belgique et encore très fragmentée.

3. En Belgique, l’application publique de la loi est fortement ancrée dans le droit pénal (spécial). Hormis la législation en elle-même, qui est principalement européenne, le mode de fonctionnement et les procédures sont très différents. Le rôle des victimes et des parties civiles éventuelles dans les affaires pénales et les prérogatives du parquet, des cours et des tribunaux constituent des données difficilement interchangeables.

Ces différences n’enlèvent rien à l’attrait et à la pertinence d’une « politique d’empowerment » mais cela devra être une politique d’empowerment belge, adaptée aux fondements de notre modèle d’application de la loi (droit pénal) et aux attentes des citoyens vis-à-vis des autorités.

2) Dans ma note stratégique, j’ai exprimé l’intention d’entreprendre des démarches en vue de l’ « empowerment » du consommateur. Les fondements en ont d’ailleurs déjà été posés dans un projet mené par le Service public fédéral (SPF) Économie qui énumérait précisément les principes et les éléments de cette version belge de l’ « empowerment ». L’étape suivante est donc la concrétisation.

Ces principes sont :

1. L’élaboration d’une politique de la clientèle : il faut ici choisir quelle instance reprendra quelle prestation de services et décider de ce que les consommateurs peuvent ou non attendre de leur autorité. Je suis partisan du guichet unique mais il doit effectivement être « unique ». Différents canaux d’informations devront donc être fusionnés en un seul point d’arrivée.

Mais, dans un contexte pénal, il faut également inclure des garanties spécifiques pour les consommateurs/plaignants et les entreprises. L’accès aux instances REL, dans lequel le SPF Économie joue un rôle important, est un élément important dans ce contexte.

2. La communication et le marketing : l’ « empowerment » doit être actif. L’objectif doit être d’établir et de maintenir sur le marché un guichet unique, une marque de protection des consommateurs. Les services (informations – avis) fournis doivent être univoques, clairs, compréhensibles et adaptés au groupe-cible.

3. Les fondements essentiels sont :

  1. Un site internet (moderne, compréhensible, accessible et particulièrement réactif )

  2. Une collaboration avec les parties prenantes en vue de l’élaboration commune d’initiatives et d’une promotion mutuelle (régulateurs (Cf. l’action « Osez comparer » pour le marché de l’énergie), IBPT, FSMA, CREG…)

  3. Une communication (via le site internet, par téléphone, par courrier…) qui tient compte des différences de niveaux de formation, de la rationalité, etc.

L’ « empowerment » à la belge ainsi visé va aussi plus loin que la version néerlandaise et est plus intégré à la politique économique. Nous retrouvons cet aspect dans l’approche britannique de l’empowerment.

Mon ambition est d’armer le consommateur non seulement face aux litiges mais aussi aux choix qu’il doit opérer. Nous devons lui donner les moyens de prendre les décisions les plus avantageuses pour lui en matière de prix, de qualité, de durabilité, etc., pour les produits et les services. A titre d’exemple, je me réfère à la récente campagne « Osez comparer » qui a informé et mobilisé les consommateurs et a amélioré le fonctionnement du marché dans leur intérêt à tous. Mais les achats groupés, les sites de comparaison de prix et autres sont également des aspects de l’empowerment.

Mais comme je l’ai démontré, un site internet n’est que la vitrine de la politique menée. Ma volonté est d’intégrer l’empowerment du consommateur au modèle belge d’application de la loi. Un site internet est un moyen d’y parvenir mais ne constitue pas en but en soi.

3) La Direction générale du Contrôle et de la Médiation ne possède pas de site internet propre. Le site internet regroupe les compétences de la totalité du SPF Économie selon le contenu, et ces compétences, et par conséquent les domaines d’expertise, sont extrêmement variés. Il s’agit de chercher constamment un équilibre entre l’exhaustivité, la précision, la clarté et l’accessibilité.

Le SPF Économie a déjà adapté son site internet mais reste conscient qu’il est nécessaire d’améliorer sa lisibilité et sa convivialité.

Le SPF Économie devra donc développer des solutions créatives en vue d’une communication sur mesure envers les consommateurs tout en gardant intactes son expertise et sa prestation de services, universellement reconnues par les entreprises et les organisations de consommateurs du pays.

Ziehier mijn antwoord op de vragen van het geachte lid:

1) ConsuWijzer is er gekomen samen met de Consumentenautoriteit. Die werd in Nederland opgericht naar aanzien van de verplichtingen die voortvloeien uit Verordening nr. 2006/2004. Die verordening bepaalt onder andere in dat lidstaten moeten voorzien in “publieke handhaving” van consumentenrechten en die bestond op dat moment niet in Nederland. Er is bij de oprichting voor geopteerd om een duidelijke organisatorische scheiding te maken tussen ‘handhaving/toezicht’ en ‘consumentenbejegening’.

Beide insteken hebben eenzelfde finaliteit –consumentenbescherming- maar de vereiste aanpak is zeer verschillend. Waar toezicht en handhaving toegespitst zijn op procedure, onderzoek, controle en bewijsvoering, is consumentenbejegening toegespitst op communicatie en educatie. Het zijn in feite twee verschillende activiteiten. Een dergelijk opgesplitst model vinden we ook terug in bv. het Verenigd Koninkrijk.

Al van bij de oprichting van ConsuWijzer /Consumentenautoriteit staat de Algemene Directie Controle en Bemiddeling (ADCB) in nauw contact met hen: gezamenlijke onderzoeken, uitwisseling van ambtenaren, voorstelling over ConsuWijzer bij de ADCB, … Beide organisaties zijn dus goed met elkaar vertrouwd.

Maar, zoals het geachte lid immers aangeeft, ConsuWijzer is méér dan een website. De website is slechts het uitstalraam van ConsuWijzer. De essentie van ConsuWijzer is de werkwijze die er achter schuil gaat en de manier waarop de “organisatie” ConsuWijzer is ingericht.

Meer dan positieve en negatieve punten te belichten, vind ik het passend om te wijzen op de fundamentele keuzes die deze aanpak impliceert.

Zoals ook in detail vermeld in de FAQ op haar website, is ConsuWijzer

1) Een enig loket, en dit zowel in de ruime als in de strikte betekenis: het geeft consumenten de mogelijkheid om met hun probleem, vraag, melding, enz. op één enkel ‘adres’ terecht te kunnen. Maar het is ook de enige mogelijkheid om het te doen. M.a.w. de toezichthouders onderhouden geen relaties met consumenten, beantwoorden geen vragen, maar verwijzen naar het daartoe ontworpen loket: ConsuWijzer.

2) Een instantie die advies verleent maar het probleem van de consument niet oplost. Deze aanpak wordt ook wel omschreven als “empowerment”: geef de consument (op maat van zijn capaciteiten) de wapens in handen om zijn probleem zelf op te lossen. Het model aanvaardt dus per definitie een zekere mate van “verlies”: consumenten die er niet in slagen genoegdoening te krijgen. Dit heet ook “responsabilisering”.

3) Een merk: ConsuWijzer, als uniek loket, is een merk van consumentenbescherming dat in de markt moest worden gezet en moet worden gehouden. Het advies en de expertise in consumentenzaken is de dienst die zij verleent. Ze doet dit evenwel niet louter passief maar ook actief door continu een marketing rond het merk ConsuWijzer te voeren en door de consumenten actief te benaderen met informatie en advies.

4) Een signalenbron: de informatie die ConsuWijzer krijgt wordt opgeslagen in een database. Die database is direct toegankelijk voor de toezichthouders. Die gebruiken die gegevens, naast andere (gegevens), om keuzes te maken in hun handhavingsbeleid. M.a.w. iemand die klacht indient bij ConsuWijzer, zo staat het met zoveel woorden ook op de website, heeft zelf geen directe invloed op de actie van de toezichthouder, en krijgt daar zelfs geen informatie of feedback over, tenzij die natuurlijk algemeen gepubliceerd wordt.

De rationaliteit en de rechtlijnigheid van het model heeft onmiskenbaar een zekere aantrekkingskracht. Het is transparant en modern, het is proactief, het investeert op langere termijn. De Nederlandse Consumentenautoriteit heeft in haar relatief korte bestaan dan ook een stevige internationale reputatie weten op te bouwen, althans wat ‘empowerment’ betreft. In dit verband kan de volgende verduidelijking gegeven worden.

Dat publiek toezicht neemt er de vorm aan van “bestuurlijk toezicht”. Het is met andere woorden de Consumentenautoriteit zelf (en dus niet een rechtbank) die sancties oplegt. Deze autonomie brengt slagkracht en coherentie in het sanctiebeleid maar ze heeft natuurlijk ook een prijs. Een dergelijke autonome autoriteit moet namelijk zelf het ‘proces voeren’, evenwel zonder magistraten te hebben. De handhaving is er daarom relatief zwaar en duur. Dit heeft tot gevolg dat de Consumentenautoriteit zwaar kan toeslaan, maar dat zij haar doelen heel nauwkeurig moet uitkiezen gezien de capaciteit die ze vergen. In een dergelijk model is een sterke en actieve politiek van empowerment een logische en zelfs noodzakelijke aanvulling.

Het zal het geachte lid niet ontgaan zijn, dat de situatie in België fundamenteel verschillend is.

1 We hebben een lange traditie van publieke handhaving van consumentenbeschermingsrecht

2 Private geschillenbeslechting is in België zeer recent en nog erg fragmentarisch.

3 In België is publieke handhaving sterk verankerd in het (bijzonder) strafrecht. Behalve de wetgeving zelf, die vooral Europees is, is de manier van werken en de procedures erg verschillend. De rol van de slachtoffers en eventuele burgerlijke partijen in strafzaken, de prerogatieven van parket, hoven en rechtbanken, zijn een gegeven dat niet zomaar inwisselbaar is.

Deze verschillen doen niets af aan de aantrekkelijkheid en de relevantie van een “empowermentbeleid” maar het zal wel een Belgisch empowermentbeleid moeten zijn, aangepast aan de fundamenten van ons handhavingsmodel (strafrecht) en aan de verwachtingen die onze burgers hebben ten opzichte van hun overheid.

2) In mijn beleidsnota drukte ik de intentie uit om stappen te ondernemen in “empowerment” van consumenten. De fundamenten daarvoor werden trouwens al gelegd in een project gevoerd door de Federale Overheidsdienst (FOD) Economie, waarbij net de principes en onderdelen van die Belgische versie van “empowerment” werden opgelijst. De volgende stappen zijn dus de concretisering daarvan.

Die principes zijn:

1) Het uitwerken van een klantenbeleid: hierin moeten de keuzes gemaakt worden over welke instantie welke dienstverlening zal opnemen en wat consumenten wel en niet kunnen verwachten van hun overheid. Ik ben voorstander van het principe van enig loket maar het moet wel echt een “enig” loket zijn. Verschillende informatiekanalen zullen dus moeten herleid worden naar één enkel ingangspunt.

Maar in een strafrechtelijke context moeten er ook specifieke garanties worden ingebouwd voor slachtoffers/klagers én ondernemingen. Ook de toegang tot ADR-instanties, waarin de FOD Economie een belangrijke rol opneemt, is een belangrijk element hiervan.

2) Communicatie en marketing: “empowerment” moet actief zijn. Het doel moet zijn om een enig loket, een merk van consumentenbescherming, in de markt te zetten en te houden. De diensten (informatie – advies) die worden geleverd moeten eenduidig, duidelijk en begrijpelijk zijn, aangepast aan de doelgroep.

3) De basisbouwstenen zijn

  1. Een website (modern, begrijpelijk, toegankelijk en uiterst reactief)

  2. Samenwerken met stakeholders om samen initiatieven uit te werken en wederzijds te promoten (regulatoren (cfr. “actie durf vergelijken” voor de energiemarkt) BIPT, FSMA, CREG…)

  3. Communicatie (website, telefonisch, per post, …) die rekening houdt met verschillen in opleidingsniveau, rationaliteit, etc..

Het beoogde “empowerment” Belgische versie gaat ook verder dan de Nederlandse en is meer geïntegreerd in het economisch beleid. Dit aspect vinden we meer terug in de Britse benadering van empowerment.

Niet enkel is mijn ambitie om de consument te wapenen bij geschillen maar ook bij het maken van keuzes. We moeten hem de middelen geven om de voor hem best mogelijke beslissingen te nemen inzake prijs, kwaliteit, duurzaamheid, etc. van producten en diensten. Als voorbeeld verwijs ik naar de recente campagne “Durf vergelijken”, die de consument informeert, mobiliseert en de marktwerking verbetert in het belang van alle consumenten. Maar ook gezamenlijke aankopen, prijsvergelijkingssites, etc. zijn aspecten van empowerment.

Maar zoals ik aantoonde, een website is slechts de vitrine van het gevoerde beleid. Mijn bereidheid bestaat er in om empowerment van de consument in het Belgische handhavingsmodel te integreren. Een website zal een middel daartoe zijn maar niet een doel op zich.

3) De Algemene Directie Controle en Bemiddeling heeft geen eigen website. De bevoegdheden van de hele FOD Economie staan inhoudelijk geclusterd op de website en die bevoegdheden en dus ook expertisedomeinen zijn enorm divers. Het is voortdurend zoeken naar een evenwicht tussen volledigheid, precisie, duidelijkheid en toegankelijkheid.

De FOD Economie heeft reeds aanpassingen van haar website gedaan maar is er zich van bewust dat er verbeteringen inzake leesbaarheid en gebruikersvriendelijkheid nodig zijn.

De FOD Economie zal dus creatieve oplossingen moeten ontwerpen om te communiceren op maat van consumenten maar tegelijkertijd haar expertise en dienstverlening, alom erkend door de ondernemingen en consumentenorganisaties van dit land, intact te houden.