SÉNAT DE BELGIQUE BELGISCHE SENAAT
________________
Session 2012-2013 Zitting 2012-2013
________________
4 février 2013 4 februari 2013
________________
Question écrite n° 5-8006 Schriftelijke vraag nr. 5-8006

de Bert Anciaux (sp.a)

van Bert Anciaux (sp.a)

au vice-premier ministre et ministre de l'Économie, des Consommateurs et de la Mer du Nord

aan de vice-eersteminister en minister van Economie, Consumenten en Noordzee
________________
Personnes en situation de pauvreté - Entreprises d'utilité publique - Frais de mise en demeure - Réglementation - Consommateur protégé Mensen in armoede - Nutsbedrijven - Aanmaningskosten - Regelgeving - Beschermde afnemer 
________________
service d'intérêt général
pauvreté
distribution d'énergie
téléphone
délai de paiement
facturation
transport public
dienst van algemeen belang
armoede
energiedistributie
telefoon
betalingstermijn
facturering
openbaar vervoer
________ ________
4/2/2013Verzending vraag
5/3/2013Antwoord
4/2/2013Verzending vraag
5/3/2013Antwoord
________ ________
Question n° 5-8006 du 4 février 2013 : (Question posée en néerlandais) Vraag nr. 5-8006 d.d. 4 februari 2013 : (Vraag gesteld in het Nederlands)

Dans une demande d'explications antérieure (5-2913), j'ai interrogé le ministre sur les effets pervers des frais de mise en demeure facturés par les entreprises d'utilité publique. Le ministre a fait remarquer à juste titre qu'une interdiction générale des frais de mise en demeure mènerait à la répartition de ces frais sur tous les consommateurs.

Toutefois, mon plaidoyer ne visait nullement à la suppression totale des frais de mise en demeure. Nous ne pouvons institutionnaliser les retards de paiement, ni accepter la négligence en la matière. Mon problème était surtout que certaines entreprises procèdent assez rapidement à la facturation de frais de mise en demeure. Les personnes en situation de pauvreté et de précarité ne disposent guère, voire pas de réserves financières minimales. Au moindre accroc dans leurs revenus, comme des allocations tardives, le remboursement non immédiat de frais médicaux par leur mutuelle, une hospitalisation, des frais scolaires supplémentaires pour leurs enfants et ainsi de suite, les frais de mise en demeure entraînent immédiatement des dépenses imprévues et difficiles à assumer pour, par exemple, l'utilisation d'un poste de télévision, d'un GSM ou d'un appareil de chauffage.

Je voudrais poser les questions suivantes à ce sujet :

1) Quel règlementation est-elle en vigueur en ce qui concerne les délais et les montants des frais de mise en demeure ? Comment fixe-t-on les dates limites de paiement ? Est-il vrai que chaque entreprise peut les fixer elle-même dans ses conditions générales, mieux connues de la population sous le nom de « petits caractères » ? Dans l'affirmative, une certaine harmonisation ne rendrait-elle pas les choses plus claires pour le consommateur ?

2) Dans sa réponse précédente, le ministre parlait de consommateurs protégés, mais si je ne m'abuse, ceci ne concernait que le secteur de l'énergie. Ce statut de consommateur protégé existe-t-il également pour d'autres secteurs, comme les télécommunications par exemple ? Dans l'affirmative, quels sont-ils ? Dans la négative, envisagez-vous de prendre une initiative à ce propos ?

 

Eerder ondervroeg ik de geachte minister over de perverse effecten van de aanmaningskosten door nutsbedrijven, in een vraag om uitleg (5-2913). De minister wees er terecht op dat een algemeen verbod op het aanrekenen van aanmaningskosten er toe zou leiden dat de kosten over alle consumenten worden gespreid.

Maar mijn pleidooi was er ook geen om de aanmaningskosten geheel af te schaffen. We mogen het laattijdig betalen niet institutionaliseren, noch laksheid ter zake aanvaarden. Mijn probleem was vooral dat sommige bedrijven nogal snel overgaan met het aanrekenen van aanmaningskosten. Mensen in armoede en bestaansonzekerheid beschikken niet of amper over minimale financiële reserves. Bij de minste hapering in hun inkomsten, zoals een laattijdige uitkering, de niet-onmiddellijke terugbetaling van ziektekosten door hun ziekenfonds, een ziekenhuisopname, extra schoolkosten voor de kinderen enzovoort, betekenen de aanmaningskosten meteen onvoorziene en ook moeilijk te betalen uitgaven voor bijvoorbeeld het gebruik van een televisie, gsm of verwarmingstoestel.

Hierover de volgende vragen:

1) Welke regelgeving bestaat er rond de termijnen en de hoeveelheid van het bedrag van de aanmaningskosten? Hoe wordt de uiterste betaaldatum bepaald? Klopt het dat elke bedrijf dit zelf mag bepalen in haar algemene voorwaarden, beter bekend bij de bevolking als de kleine lettertjes? Zo ja, zou het voor de consument niet duidelijker zijn moest hier enige harmonisering en dus meer duidelijkheid in bestaan?

2) In zijn vorige antwoord had de geachte minister het over beschermde afnemers, maar als ik het goed begrijp ging het daarbij enkel over de energiesector. Bestaat dit statuut van beschermde afnemer ook voor andere sectoren zoals bijv. telecom en welke zijn deze? Zo neen, overweegt u hieromtrent een initiatief?

 
Réponse reçue le 5 mars 2013 : Antwoord ontvangen op 5 maart 2013 :

1) Il est exact que chaque entreprise peut fixer elle-même les délais de paiement et frais de rappel dus par la partie adverse. Cela découle du principe de la liberté contractuelle. La partie adverse doit être informée de ces conditions, pouvoir en prendre effectivement connaissance et accepter ces conditions, avant que l’entreprise ne puisse s’en prévaloir contre elle.

Comme je l’ai déjà indiqué dans ma réponse à la question orale posée précédemment, il y a cependant des limites pour les contrats conclus avec les consommateurs ; ces limites découlent de la législation contraignante en matière de clauses abusives, c’est-à-dire les clauses qui créent au détriment du consommateur un déséquilibre manifeste entre les droits et obligations respectifs des parties.

J’ai également indiqué à l’honorable membre dans ma réponse à la question orale que j’allais veiller rigoureusement à trois choses :

  • la possibilité pour le consommateur de pouvoir contester de manière fondée le montant facturé et de ne pas être tenu provisoirement de payer ce montant contesté,

  • la suppression des clauses pénales manifestement excessives des contrats,

  • une gestion correcte des débiteurs, ce qui implique que les entreprises envoient à temps leurs factures, de sorte que le consommateur dispose d’un délai raisonnable.

A ce point de vue, je souhaite encore indiquer que les règles en matière de clauses abusives sont des règles contraignantes. Ainsi, la Cour européenne de Justice a jugé, dans un arrêt du 24 juin 2012 (affaire n° C-618/10, connu sous le nom d’arrêt Banesto), que si un juge considère qu’une clause pénale est manifestement excessive, il doit en écarter complètement l’application et ne peut dès lors plus accorder à l’entreprise des dédommagements sur la base du droit commun des obligations. La sanction est donc (actuellement) sévère.

Les entreprises sont tenues d’appliquer des conditions raisonnables. Inverser les choses et leur imposer en revanche des dédommagements déterminés, ainsi que prescrire de manière générale des délais de paiements uniformes, ne me semble pas indiqué et pourrait créer d’autres déséquilibres.

2) Les « obligations sociales de service public » ne se limitent pas uniquement au secteur de l’énergie, mais concernent en effet aussi une protection renforcée possible du « consommateur faible » pour tout « service d’intérêt économique général », parmi lesquels on retrouve en tout cas les secteurs des services d’utilité publique (eau, gaz, électricité, transports, poste, télécommunications).

Le secteur des télécommunications connaît, par exemple, à ce sujet les dispositions relatives au « service universel », qui imposent notamment l’obligation de proposer des conditions tarifaires particulières à certaines catégories nécessiteuses d’utilisateurs finaux. Il y a, par exemple, aussi l’obligation de permettre à celui qui ne paie pas sa facture d’encore recevoir des appels téléphoniques.

Si des abus se produisaient clairement dans certains secteurs, et notamment des abus généralisés, il semblerait alors souhaitable d’envisager une réglementation dans ces secteurs. En ce qui concerne les services d’utilité publique, cela pourrait alors se faire dans le cadre des obligations sociales de service public qui y sont déjà d’application.

1) Het klopt inderdaad dat iedere onderneming zelf mag vastleggen welke betalingstermijn, en welke aanmaningskosten de tegenpartij verschuldigd zal zijn. Dit volgt uit het principe van de contractvrijheid. De tegenpartij moet op deze voorwaarden worden gewezen, er effectief kennis van kunnen nemen, en deze voorwaarden aanvaarden, anders kunnen ze niet ingeroepen worden tegen deze laatste.

Zoals ik reeds meegaf in mijn antwoord op de eerder gestelde mondelinge vraag, gelden er wel beperkingen bij overeenkomsten gesloten met consumenten, die volgen uit de dwingende wetgeving inzake onrechtmatige bedingen. Dit zijn bedingen die een kennelijk onevenwicht tussen de respectieve rechten en verplichtingen ten nadele van de consument creëren.

Ik wees het geachte lid in mijn antwoord op de mondelinge vraag eveneens erop dat ik streng toe zou zien op een drietal zaken:

  • de mogelijkheid voor de consument om het gefactureerde bedrag op gegronde wijze te betwisten en voorlopig niet tot betaling gehouden te zijn voor dat betwiste bedrag,

  • het weren uit de contracten van kennelijk bovenmatige schadebedingen,

  • een correct debiteurenbeheer, waarbij de ondernemingen tijdig hun facturen versturen, zodat de consument een redelijke termijn wordt gelaten.

Ik wil in dit opzicht nog meegeven dat de regels inzake onrechtmatige bedingen dwingend zijn. Zo oordeelde het Europese Hof van Justitie in een arrest van 24 juni 2012 (zaak nr. C-618/10, gekend als het Banesto-arrest) dat indien een rechter een schadebeding als kennelijk bovenmatig zou beschouwen, hij dit volledig buiten toepassing moet laten, en hij de onderneming bijgevolg ook geen enkele schadevergoeding meer mag toekennen op basis van het gemeen verbintenissenrecht. De sanctie is (nu) dus niet min.

Ondernemingen zijn verplicht redelijke voorwaarden te hanteren. De zaken omkeren, en hen daarentegen een bepaalde schadevergoeding opleggen, en uniforme betalingstermijnen voorschrijven op algemene wijze, lijkt mij echter niet wijs en zou tot andere scheeftrekkingen kunnen leiden.

2) De “sociale openbare dienstverplichtingen” beperken zich niet enkel tot de energiesector, maar betreffen inderdaad een mogelijk verhoogde bescherming van de ‘zwakke afnemer’ bij iedere “dienst van algemeen economisch belang”, waaronder in elk geval de nutssectoren (water, gas, elektriciteit, transport, post, telecommunicatie) vallen.

In de telecomsector zijn er in dit verband bijvoorbeeld de bepalingen inzake “universele dienst”, die onder meer de verplichting opleggen om bijzondere tariefvoorwaarden aan te bieden aan bepaalde behoeftige categorieën van eindgebruikers. Er is bijvoorbeeld ook de verplichting om de persoon die zijn rekening niet kan betalen, nog altijd de mogelijkheid te verlenen telefoonoproepen te ontvangen.

Indien er in bepaalde sectoren duidelijke misbruiken zouden zijn - en met name: veralgemeende misbruiken - dan lijkt het inderdaad wenselijk een regeling in die sectoren te overwegen. Wat nutsvoorzieningen betreft, kan dat dan gebeuren in het kader van de sociale dienstverplichtingen die daar al gelden.