Une récente thèse de doctorat de Tinne Dilles (université d'Anvers) souligne le rôle très important que les infirmiers pourraient jouer dans le suivi de la consommation de médicaments. Ce suivi est trop rarement assuré aujourd'hui et les effets secondaires et indésirables des médicaments échappent donc à l'attention. Cette étude a constaté à cet égard (1) que la majorité des infirmiers jugent cet aspect important et le considèrent comme faisant partie de leurs attributions mais (2) qu'ils ne disposent pas de compétences suffisantes dans ce domaine. C'est pourquoi un instrument, appelé « trigger tool » a entretemps été développé ; il serait d'une grande utilité pour le contrôle des effets des médicaments. Bien que l'étude soit centrée sur les centres d’hébergement et de soins, il semble que l'on puisse en généraliser les conclusions. Mes questions sont les suivantes. 1) La ministre reconnaît-elle qu'un problème se pose en ce qui concerne le contrôle rigoureux de la consommation de médicaments des patients hospitalisés entre autres ? 2) Comment évalue-t-elle et apprécie-t-elle les conclusions de cette thèse de doctorat qui présentent les infirmiers comme des acteurs essentiels d'un contrôle adéquat de l'usage des médicaments mais qui soulignent qu'ils ne disposent pas de toutes les compétences et instruments pour ce faire ? 3) La ministre connaît-elle l'instrument appelé « trigger tool » qui peut être d'une grande utilité pour un tel contrôle ? Reconnaît-elle l'utilité de cet instrument ? A-t-on veillé ou veille-t-on à diffuser cet instrument ? 4) La ministre envisage-t-elle d'autres mesures politiques pour optimiser le contrôle de l'usage des médicaments en cas d'accueil résidentiel ? |
Een recente doctoraatsstudie van Tinne Dilles (Universiteit Antwerpen) wijst op het grote belang dat verpleegkundigen zouden kunnen spelen in de opvolging van het geneesmiddelengebruik. Dit gebeurt momenteel veel te weinig, zodat de mogelijke ongewenste effecten en bijwerkingen van medicatie grotendeels aan de aandacht ontsnappen. Daarbij stelde dit onderzoek vast dat (1) de verpleegkundigen dit in meerderheid als belangrijk vinden en accepteren als een onderdeel van hun werkpakket maar (2) dat ze over te weinig competenties ter zake beschikken. Daarvoor werd ondertussen een instrument ontwikkeld, de zogenaamde "trigger tool", dat bij de monitoring van de effecten van medicamenten erg behulpzaam zou zijn. Hoewel dit onderzoek zich toespitste op woonzorgcentra, lijkt een veralgemening van deze conclusies plausibel. Hierbij de volgende vragen: 1) Beaamt de geachte minister dat zich een probleem stelt bij een nauwkeurige monitoring van het medicatiegebruik van onder andere patiënten in ziekenhuizen? 2) Hoe evalueert en apprecieert zij de conclusies van het desbetreffende doctoraatsonderzoek, waarbij verpleegkundigen als belangrijke actoren voor een adequate monitoring worden bestempeld maar tegelijkertijd dat het hen onder andere aan competenties en instrumenten ontbreekt? 3) Kent de geachte minister het instrument "trigger tool", dat bij dergelijke monitoring erg behulpzaam zou zijn? Beaamt zij het nut van dit instrument? Werd/wordt hieromtrent een beleid voor verspreiding gevoerd? 4) Overweegt de geachte minister andere beleidsmaatregelen in verband met een meer optimale monitoring van het geneesmiddelengebuik bij residentiële opvang? |
Au sein de mes services, divers projets et
initiatives sont développés et réalisés
pour améliorer en continu la qualité des soins
dispensés aux patients. À cet effet, nous visons une
approche multidisciplinaire des soins, les compétences des
différents prestataires de soins étant complémentaires.
Le nombre élevé
d’hospitalisations et de séjours prolongés sont à
l’origine de notre politique, laquelle accorde également
une attention particulière à la qualité et à
la sécurité de la thérapie médicamenteuse.
1.
L’arrêté royal du 4
mars 1991 prévoit la création du Comité
médico-pharmaceutique (CMP) au sein des hôpitaux. Ce
comité surveille la consommation et l’utilisation de
médicaments au sein de l’établissement, et
rédige si nécessaire des directives et protocoles.
La consommation de médicaments dans
les hôpitaux est consignée avec précision,
(financement, remboursement, budget, moyens financiers, utilisation
rationnelle) et l’information est transmise aux instances
concernées (Institut National d’Assurance
Maladie-Invalidité (INAMI), Service public fédéral
(SPF) Santé publique).
Dans le cadre du contrat de qualité
et de sécurité des patients (plan pluriannuel
2007-2012), il est demandé aux hôpitaux de mettre sur
pied un système de management de la sécurité
des patients, en vue de notifier les incidents. Il ressort du
dernier rapport que 28 % des incidents notifiés concernent
l'utilisation de médicaments. La plupart des actions
d’amélioration mises sur pied suite à un
incident concernaient la médication (20 %).
Des éléments relatifs à
l’administration de médication (IM, S, ID, IV) sont
collectés dans le cadre du Résumé infirmier
minimum (évaluation de la charge de travail liée au
financement des hôpitaux).
L’administration fédérale
a, entre 2005 et 2011, développé l’instrument
BelRAI (la version belge de l’instrument international
MDS-RAI) lequel couvre également la problématique de
la médication.
2.
Depuis 2007, le projet pilote national
« Évaluation de l’impact de la pharmacie
clinique dans les hôpitaux » est en cours. Dans le
cadre de celui-ci, le pharmacien clinique collabore avec l’équipe
de soins au sein des divisions de soins infirmiers afin d’optimiser
ainsi les soins pharmaceutiques destinés au patient. Il en
ressort que ces accords de collaboration
(médecins-pharmacien-infirmier) permettent d'identifier et de
réduire les risques d’incidents avec des médicaments.
Il en ressort également que la complémentarité
en matière de médication est appréciée,
qu’il y a plus d’attention pour la continuité de
la thérapie médicamenteuse, que les médecins et
les infirmiers sont satisfaits de collaborer avec un pharmacien
hospitalier, que l’administration des médicaments est
optimisée.
Divers hôpitaux ont formé et engagé
des infirmiers pour effectuer une anamnèse médicamenteuse
approfondie lors de l’admission du patient. Dans les projets
pilotes de pharmacie clinique, les infirmiers sont considérés
comme des partenaires dans la médication.
Nous demandons de mettre en œuvre dans tous
les projets pilotes la politique d’admission et de sortie. À
partir de 2013, les initiatives en matière de pharmacie
clinique et de soins transmuraux seront encouragées et
développées (voir plus loin).
Pour le contrat suivant et le plan
pluriannuel portant sur la qualité et la sécurité
des patients 2013-2017, il sera notamment demandé aux
hôpitaux d’accorder une attention particulière à
la sécurité de la médication.
Le 22 décembre 2010, le texte de
synthèse « Propositions et mesures pour une
meilleure coordination de la politique des soins en maisons de repos
et de soins » a été approuvé par le
Groupe de travail mixte « Médecins coordinateurs
et conseillers » (MCC). Ce texte comprend des tâches
et missions spécifiques pour les établissements et le
CMM concernant les différents aspects de l’évaluation
des soins et de la promotion de la qualité pour les personnes
âgées. La politique relative à la médication
a été reprise dans celui-ci. Ce texte a abouti à
un avis du Conseil national des Établissements hospitaliers
en février dernier. La possibilité d'appliquer ces
recommandations est actuellement à l’étude.
Le 26 avril 2010, la Conférence
interministérielle (CIM) a formulé plusieurs
recommandations reprises dans le document « Vers une
meilleure politique de soins médico-pharmaceutiques dans les
centres résidentiels et de soins : projets en soutien
d’une concertation multidisciplinaire ». Sur cette
base, un arrêté royal est actuellement en préparation
par l’Institut national d’assurance maladie-invalidité
(INAMI) pour lancer 20 projets pilotes, conformément aux
remarques formulées par le groupe de travail Inter-cabinets
« Politique de santé à mener en faveur des
personnes âgées ».
De mon point de vue, l’attention sur
cette problématique peut être transmise aux instances
de formation concernées.
Au sein d’une équipe de soins
multidisciplinaire, nous pourrions demander de décrire les
différentes fonctions et compétences. Les directions
des établissements peuvent développer et suivre cela.
L’Agence Fédérale des
Médicaments et des Produits de Santé (AFMPS) a lancé
fin 2010 un outil électronique, disponible sur
www.fichejaune.be, pour la
notification d’effets indésirables de médicaments
par les médecins, les pharmaciens et les dentistes, comme
alternative aux fiches jaunes « papier » de
notification. En juillet 2012, cet outil électronique sera
également rendu accessible aux infirmiers. L’AFMPS
informera les infirmiers, via les associations professionnelles, de
la mise à disposition de l’outil et les sensibilisera à
l’importance de la notification des effets indésirables.
3.
Au sein de mes services, le trigger
tool est connu et est appliqué
par certains hôpitaux dans le cadre des contrats « Qualité
et Sécurité du patient ». Un trigger
tool est une méthode d’examen
interne de dossier dans laquelle une analyse rétrospective
est effectuée pour constater l’apparition de dommages
liés aux soins pendant une hospitalisation dans le but
d’améliorer la qualité des soins du patient
(développement de trajets d’amélioration).
Une telle analyse multidisciplinaire sera
promue dans le cadre du prochain plan pluriannuel (2013-2017). Afin
de soutenir les hôpitaux, l’organisation d’ateliers
spécifiques est prévue.
4.
Des actions ont été
entreprises par l’AFMPS pour enregistrer les incidents
survenus avec des médicaments.
Dans le cadre de la pharmacovigilance, des
notifications sont soumises à l’AFMPS. (fiche jaune).
Des informations supplémentaires se
trouvent sur www.mfc-cmp.be
et www.patent-safety.be.
|
Binnen mijn diensten worden er verschillende
projecten en initiatieven ontwikkeld en gerealiseerd om de kwaliteit
van de zorg aan de patiënten continu te verbeteren. Hiervoor
beogen we een multidisciplinaire aanpak van de zorg, daar het
duidelijk is dat de competenties van de verschillende
zorgverstrekkers complementair zijn.
Het hoge aantal ziekenhuisopnames en verlengde
verblijven ligt aan de basis van ons beleid, dat bijzondere aandacht
aan de kwaliteit en veiligheid van de geneesmiddelentherapie
besteedt.
1.
In het koninklijk besluit 4 maart 1991 werd het
Medisch-farmaceutisch comité (MFC) binnen het ziekenhuis
opgericht. Dit comité kijkt toe op het verbruik en het
gebruik van geneesmiddelen binnen de instelling, en stelt zo nodig
richtlijnen en protocollen op.
Het geneesmiddelenverbruik in de ziekenhuizen
wordt nauwkeurig bijgehouden (financiering, terugbetaling, budget,
financiële middelen, rationeel gebruik) en de informatie wordt
aan de betrokken instanties (Rijksinstituut voor ziekte- en
invaliditeitsverzekering (RIZIV), Federale Overheidsdienst (FOD)
Volksgezondheid) bezorgd.
In het kader van het contract kwaliteit en
patiëntveiligheid (meerjarenplan 2007-2012) wordt de
ziekenhuizen gevraagd om, met het oog op het melden van incidenten,
een patiëntenveiligheidsmanagementsysteem op te zetten. Uit het
laatste rapport blijkt dat 28 % van de gemelde incidenten betrekking
hebben op het gebruik van geneesmiddelen. De meeste verbeteracties
die naar aanleiding van een incident werden opgezet gingen over
medicatie (20 %).
In het kader van de Minimale Verpleegkundige
Gegevens (beoordeling van de werklast gekoppeld aan financiering van
de ziekenhuizen) worden elementen met betrekking tot het toedienen
van medicatie (IM, S, ID, IV) verzameld.
De federale overheid heeft tussen 2005 en
2011 het BelRAI-instrument (de Belgische versie van het
internationale MDS-RAI-instrument) ontwikkeld dat tevens de
medicatieproblematiek dekt.
2.
Sinds 2007 loopt er het nationaal proefproject
“Evaluatie van de impact van de klinische farmacie in het
ziekenhuis”, waarbij de klinische apotheker met het zorgteam
op de verpleegafdelingen samenwerkt om zo de op de patiënt
gerichte farmaceutische zorgverlening te optimaliseren. Hieruit
blijkt dat door deze samenwerkingsverbanden
(artsen-apotheker-verpleegkundige) risico’s op incidenten met
geneesmiddelen worden geïdentificeerd en gereduceerd. Het
blijkt ook dat de complementariteit rond medicatie op prijs wordt
gesteld, dat er meer aandacht is voor de continuïteit van de
geneesmiddelentherapie, dat artsen en verpleegkundigen tevreden zijn
om met een ziekenhuisapotheker samen te werken, en dat de toediening
van geneesmiddelen geoptimaliseerd wordt.
Verschillenden
ziekenhuizen hebben verpleegkundigen opgeleid en ingezet om bij
opname van de patiënt een grondige geneesmiddelenanamnese uit
te voeren. Dus binnen de proefprojecten klinische farmacie worden de
verpleegkundigen aanzien als partners in het medicatiegebeuren.
We
vragen om binnen alle proefprojecten het opname- en ontslagbeleid
uit te rollen. Vanaf 2013 worden de initiatieven rond de klinische
farmacie en de transmurale zorg aangemoedigd en ontwikkeld (zie
verder).
Voor de volgende overeenkomst en het
meerjarenplan betreffende de kwaliteit en de patiëntenveiligheid
2013-2017 zal er in het bijzonder aan de ziekenhuizen gevraagd
worden om aandacht te hebben voor de medicatieveiligheid.
Op 22 december 2010 werd door de Gemengde
werkgroep “Coördinerend en Raadgevend Arts” (CRA)
de synthesetekst “Voorstellen en maatregelen voor een betere
coördinatie van het zorgbeleid in de rust- en
verzorgingstehuizen” goedgekeurd. Deze tekst omvat specifieke
taken en opdrachten voor de instellingen en de CRA met betrekking
tot de verschillende aspecten van zorgevaluatie en
kwaliteitsbevordering voor de ouderen. Het medicatiebeleid werd
hierin opgenomen. Deze tekst resulteerde in een advies van de
Nationale Raad voor Ziekenhuisvoorzieningen in februari laatstleden.
Momenteel wordt de mogelijkheid onderzocht om deze aanbevelingen toe
te passen.
Op 26 april 2010 heeft de Interministeriële
Conferentie (IMC) een aantal aanbevelingen geformuleerd die in het
document “Naar een beter medisch-farmaceutisch zorgbeleid in
de woon- en zorgcentra: projecten ter ondersteuning van
multidisciplinair overleg” zijn overgenomen. Op die basis
wordt momenteel door het RIZIV een koninklijk besluit voorbereid om
met 20 proefprojecten te starten, in overeenstemming met de
opmerkingen die de interkabinettenwerkgroep “Ouderenzorgbeleid”
formuleerde.
Ik meen dat de aandacht voor deze problematiek
aan de betrokken opleidingsinstanties kan worden meegegeven.
Binnen een multidisciplinair zorgteam zouden we
kunnen vragen om de verschillende functies en competenties te
benoemen. De directies van de instellingen kunnen dit ontwikkelen en
opvolgen.
Het federaal agentschap voor
geneesmiddelen en gezondheidsproducten (FAGG) lanceerde eind 2010
een elektronische tool, beschikbaar via www.gelefiche.be,
voor het melden van bijwerkingen van geneesmiddelen door artsen,
apothekers en tandartsen, als alternatief voor de “papieren”
gele meldingsfiches. In juli 2012 zal deze elektronische tool
eveneens toegankelijk worden gemaakt voor verpleegkundigen. Het
Federaal Agentschap voor geneesmiddelen en gezondheidsproducten
(FAGG) zal de verpleegkundigen informeren, via de
beroepsassociaties, over de terbeschikkingstelling van de tool en
hen sensibiliseren over het belang van het melden van bijwerkingen.
3.
Binnen mijn diensten is de trigger
tool gekend. Sommige ziekenhuizen
passen hem in het kader van de overeenkomsten “Kwaliteit en
Patiëntenveiligheid” toe. Een trigger
tool is een methode van intern
dossieronderzoek waarbij een retrospectieve analyse wordt uitgevoerd
om het optreden van zorggerelateerde schade tijdens ziekenhuisopname
vast te stellen met het doel de kwaliteit van patiëntenzorg te
verbeteren (ontwikkelen van verbetertrajecten).
Een dergelijke multidisciplinaire analyse zal
worden gepromoot in het kader van het volgende meerjarenplan
(2013-2017). Om de ziekenhuizen te ondersteunen voorziet men de
organisatie van specifieke workshops.
4.
Meer info vindt men op www.mfc-cmp.be
en www.patent-safety.be.
|