SÉNAT DE BELGIQUE BELGISCHE SENAAT
________________
Session 2011-2012 Zitting 2011-2012
________________
23 décembre 2011 23 december 2011
________________
Question écrite n° 5-4577 Schriftelijke vraag nr. 5-4577

de Bert Anciaux (sp.a)

van Bert Anciaux (sp.a)

à la vice-première ministre et ministre des Affaires sociales et de la Santé publique, chargée de Beliris et des Institutions culturelles fédérales

aan de vice-eersteminister en minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid, belast met Beliris en de Federale Culturele Instellingen
________________
Antidépresseurs - Mineurs - Enregistrement - Politique Antidepressiva - Minderjarigen - Registratie - Beleid 
________________
maladie mentale
jeune
médicament
enfant
coût de la santé
statistique officielle
répartition géographique
répartition par âge
répartition par sexe
geestesziekte
jongere
geneesmiddel
kind
kosten voor gezondheidszorg
officiële statistiek
geografische spreiding
leeftijdsverdeling
verdeling naar geslacht
________ ________
23/12/2011Verzending vraag
20/3/2012Antwoord
23/12/2011Verzending vraag
20/3/2012Antwoord
________ ________
Réintroduction de : question écrite 5-3840 Réintroduction de : question écrite 5-3840
________ ________
Question n° 5-4577 du 23 décembre 2011 : (Question posée en néerlandais) Vraag nr. 5-4577 d.d. 23 december 2011 : (Vraag gesteld in het Nederlands)

En Belgique, afin de traiter la dépression chez les enfants et les jeunes, on prescrit des antidépresseurs sans toutefois les enregistrer.

Nombre d'études se montrent très critiques à l'égard de la consommation d'antidépresseurs dans le traitement de la dépression chez les jeunes. Le doute naît quant à leur efficacité, et par ailleurs - et c'est très inquiétant - les études laissent présager un risque accru de pensées suicidaires et d'automutilation.

1) Au cours de la période 2001-2010, quelle a été l'évolution de la consommation enregistrée d'antidépresseurs par les mineurs ? La ministre peut-elle ventiler ces chiffres selon l'âge, le sexe et la province (ou la région) ? Comment évalue-t-elle et commente-t-elle ces chiffres ?

2) Durant la même période, combien cette consommation a-t-elle coûté à la sécurité sociale ?

3) Quelle fraction de cette consommation peut-on qualifier de consommation prolongée, à savoir durant plus de six mois ?

4) Selon la ministre, quelles sont les causes de l'augmentation d'année en année de la consommation d'antidépresseurs par les enfants ? Est-elle au courant des études (de la Food and Drugs Administration entre autres) associant cette consommation à un risque plus élevé de pensées suicidaires ? Ladite consommation fait-elle l'objet d'un suivi scientifique précis ?

5) Considérant la bombe à retardement que la consommation de ces médicaments peut représenter, la ministre a-t-elle demandé que le comportement prescripteur soit suivi en profondeur et en permanence et qu'une recherche soit menée sur des liens avec d'autres pathologies ?

6) Quelles démarches concrètes a-t-elle entreprises pour limiter l'usage de ces médicaments chez les enfants et les jeunes ? Que compte-elle encore faire ? Se concerte-t-on et coopère-t-on avec les communautés ?

 

In België worden antidepressiva voor de behandeling van depressie bij kinderen en jongeren weliswaar voorgeschreven maar niet geregistreerd.

Heel wat studies tonen zich uitermate kritisch over gebruik van antidepressiva bij de behandeling van depressies bij jonge mensen. Er rijzen heel wat twijfels over hun doeltreffendheid en bovendien - en dat klinkt erg beangstigend - voorspellen deze studies een hoger risico op zelfmoordgedachten en automutilatie.

Hierover de volgende vragen:

1) Hoe evolueerde het geregistreerde gebruik van antidepressiva jaarlijks in de periode 2001 - 2010 bij minderjarigen? Kan de geachte minister deze cijfers tevens opdelen per levensjaar, geslacht en per provincie (en gewest)? Hoe evalueert en duidt de minister deze cijfers?

2) Hoeveel kostte dit gebruik jaarlijks aan de Sociale Zekerheid, voor dezelfde periode?

3) Hoeveel van dit gebruik kan worden gekoppeld aan een langdurig gebruik, dit betekent meer dan zes maanden?

4) Welke zijn volgens de geachte minister de oorzaken van deze jaarlijkse stijging van het gebruik van antidepressiva bij kinderen? Is zij bekend met de studies ( onder andere van de Food and Drugs Administration) die het gebruik van de antidepressiva door kinderen en jongeren linken aan verhoogd risico op zelfmoordgedachten? Wordt het gebruik van antidepressiva door kinderen nauwkeurig en wetenschappelijk opgevolgd in België?

5) Rekening houdend met de mogelijke tijdbommen die het gebruik van deze medicatie kan betekenen, gaf zij opdracht tot intensieve en duurzame monitoring van het voorschrijfgedrag en onderzoek naar causale verbanden met andere pathologieën?

6) Welke concrete stappen heeft zij ondernomen om het gebruik van deze middelen door kinderen en jongeren terug te dringen? Welke concrete stappen zal zij verder nemen? Bestaat er hierover overleg en samenwerking met de gemeenschappen?

 
Réponse reçue le 20 mars 2012 : Antwoord ontvangen op 20 maart 2012 :

Tout d’abord, je dois signaler que les données Pharmanet (spécialités délivrées en officines publiques et remboursées par l’Institut national d'assurance maladie-invalidité (INAMI)) sur l’usage des antidépresseurs par patient ne sont disponibles qu’à partir de l’année de délivrance 2007. 

Il ressort des données Pharmanet que le nombre d’enfants et d’adolescents jusqu’à l’âge de 17 ans, traités avec des antidépresseurs, a diminué annuellement en moyenne de 2,8 % au cours de la période 2007-2010, passant de 9 650 en 2007 à 8 850 en 2010.  

La consommation (mesurée en DDD) a faiblement augmenté (en moyenne de 0,9 %) passant de 0,94 millions de DDD en 2007 à 0,97 millions de DDD en 2010, tandis que les dépenses INAMI ont diminué annuellement en moyenne de 6,0 %, passant de 0,51 millions d’euros en 2007 à 0,42 millions d’euros en 2010. La consommation de longue durée (plus de 180 DDD ou doses journalières par patient par an) représentait, en 2007, 54,1% de la consommation totale (mesurée en DDD). Cette part a progressé, passant à 59,0 % en 2010. 

À ce sujet, je tiens à signaler que depuis le 1er janvier 2008, les “petits risques” pour les travailleurs indépendants sont inclus dans l’assurance soins de santé obligatoire. En conséquence, une augmentation de la consommation de médicaments dans les données Pharmanet a été enregistrée pour 2008 par rapport aux années antérieures. L’accroissement global de la consommation de médicaments est estimé à environ 5,4 % suite à cette intégration. 

Le tableau 1 en annexe indique, aussi bien pour l’usage général que pour l’usage de longue durée, le nombre de patients, le volume (en nombre de conditionnements et en DDD), les dépenses INAMI (en euros) et le ticket modérateur (en euros) des antidépresseurs pour les enfants et les jeunes jusqu’à 17 ans inclus, par année de délivrance, par région, par province, par sexe et par âge pour la période 2004-2010 tels qu’ils apparaissent dans Pharmanet.  

Contrairement à ce qui est indiqué dans la question qui m’est posée, certains antidépresseurs ont bien une indication autorisée pour les enfants et les jeunes. Ainsi, l’utilisation de la fluoxétine chez les adolescents et les enfants âgés de plus de 8 ans pour le traitement de la dépression modérée à sévère (après échec d’une psychothérapie) est une indication mentionnée. 

En 2005, après que la U.S. Food en Drug Administration (FDA), suite à une meta-analyse sur la consommation des antidépresseurs chez les enfants et adolescents, a obligé les producteurs à inclure un avertissement attirant l’attention sur le danger du risque d’idéation suicidaire chez les patients pédiatriques (élargi en 2007 aux jeunes adultes âgés de 19 à 24 ans), une polémique est née dans les milieux psychiatriques. 

En 2007, une autre synthèse de la littérature scientifique est parue sur ce sujet.  

Cette étude montre que les inhibiteurs sélectifs de la recapture de la sérotonine (ISRS) ont une efficacité limitée dans le trouble dépressif majeur et dans le trouble obsessionnel compulsif chez les enfants et les adolescents. Dans d’autres troubles anxieux, les ISRS se révèlent être très efficaces. D’autre part, cette étude confirme, pour ces groupes d’âge, un risque accru de suicide dû aux ISRS. Ces observations doivent inciter les psychiatres qui suivent des enfants ou des adolescents à informer correctement ceux-ci ainsi que leurs parents, à poser très précisément le diagnostic et à assurer un suivi strict. Dans ce contexte, il convient également de tenir compte de l’absence de résultats de recherches scientifiques concernant les effets à long terme sur le développement cérébral des enfants et des adolescents.  

L’Institut national d’assurance maladie invalidité (INAMI) a déjà organisé plusieurs réunions de consensus concernant le bon usage des antidépresseurs. Mes services ont également rédigé une note d’orientation en 2009. Cette note a été présentée et discutée aussi bien avec les représentants des médecins généralistes que des médecins spécialistes. 

Dans le « Répertoire Commenté des Médicaments » édité par le Centre belge d’information pharmacothérapeutique figure la mention suivante : « Chez les enfants et les adolescents, l'efficacité d'aucun antidépresseur n'a été prouvée de manière convaincante. Des études avec certains antidépresseurs dans cette tranche d'âge montrent un risque accru de pensées suicidaires et d'automutilation, surtout lors du début du traitement, et selon certains, un risque semblable ne peut être exclu pour aucun antidépresseur ». 

Toutes ces démarches semblent, selon les données de Pharmanet de ces dernières années, avoir porté leurs fruits au vu de la diminution des prescriptions d’antidépresseurs chez les jeunes de moins de 18 ans et ce, malgré un élargissement des indications de ces médicaments. Rappelons qu’au point de vue sécurité, les prescripteurs comme les patients sont invités à signaler tout effet secondaire lors de l’utilisation d’un médicament et qui peut éventuellement être attribué à ce médicament à l’Agence fédérale des médicaments et des produits de santé (AFMPS). Comme c’est le cas pour le “monitoring” de l’usage belge d’antibiotiques par le “Belgian antibiotic policy coordination committee” (BAPCOC), j’ai proposé au gouvernement de prendre une initiative similaire. Un comité sera alors instauré pour suivre également l’usage des antidépresseurs et des autres psychomédications. Des initiatives politiques pourront dès lors être prises, partant des constatations formulées par ce comité.

Les données demandées par l'honorable membre lui ont été transmises directement. Étant donné leur nature, elles ne sont pas publiées, mais elles peuvent être consultées au greffe du Sénat.

Allereerst moet ik opmerken dat de Farmanetgegevens (specialiteiten afgeleverd in een apotheek opengesteld voor het publiek en terugbetaald door het Rijksinstituut voor ziekte- en invaliditeitsverzekering (RIZIV)) over het gebruik van antidepressiva per patiënt slechts beschikbaar zijn vanaf het afleveringsjaar 2007.  

Uit deze Farmanetgegevens blijkt dat het aantal kinderen en jongeren tot en met de leeftijd van 17 jaar waaraan antidepressiva werden afgeleverd in de periode 2007-2010 jaarlijks gemiddeld gedaald is met 2,8 %, van 9 650 in 2007 tot 8 850 in 2010. Het verbruik (in DDD gemeten) ging lichtjes omhoog met gemiddeld 0,9 % van 0,94 miljoen DDD in 2007 tot 0,97 miljoen DDD in 2010, terwijl de RIZIV-uitgaven gemiddeld met 6,0 % daalden van 0,51 miljoen euro in 2007 tot 0,42 miljoen euro in 2010. Het langdurig gebruik (meer dan 180 DDD of dagdosissen per patiënt per jaar) maakte in 2007 54,1 % uit van het totale verbruik (in DDD gemeten). Dit steeg tot 59,0 % in 2010. 

Ik merk hierbij op dat sinds 1 januari 2008 de “kleine risico's” voor de zelfstandigen in de verplichte verzekering voor geneeskundige verzorging opgenomen zijn. Dit heeft in 2008 gezorgd voor een stijging van het waargenomen geneesmiddelenverbruik in de Farmanetgegevens in vergelijking met de voorgaande jaren. De globale toename in geneesmiddelenverbruik door deze integratie wordt geschat op ongeveer 5,4 %. 

Tabel 1 in bijlage geeft, zowel voor algemeen gebruik als voor langdurig gebruik, het aantal patiënten, het volume (in aantal verpakkingen en in DDD), de RIZIV-uitgaven (in euro) en het persoonlijk aandeel (in euro) van antidepressiva voor kinderen en jongeren tot en met de leeftijd van 17 jaar weer per afleveringsjaar, per gewest, per provincie, per geslacht en per leeftijd voor de periode 2004-2010, zoals ze in Farmanet voorkomen.  

In tegenstelling met wat vermeld is in de gestelde vraag, hebben sommige antidepressiva wel degelijk een vergunde indicatie voor de kinderen en jongeren. Zo is het gebruik van fluoxetine bij adolescenten en kinderen ouder dan 8 jaar voor de behandeling van matig ernstige tot ernstige depressie (na falen van psychotherapie) een vermelde indicatie.  

Nadat de U.S. Food and Drug Administration (FDA) in 2005, naar aanleiding van een meta-analyse over het gebruik van antidepressiva bij kinderen en adolescenten, de producenten verplichtte een waarschuwing op te nemen die wees op het gevaar van het veroorzaken van zelfmoordneigingen bij pediatrische patiënten (in mei 2007 uitgebreid tot jongvolwassenen, van 19 tot 24 jaar), ontstond hierover een polemiek in psychiatrische middens.  

In 2007 verscheen een andere synthese van de wetenschappelijke literatuur daarover. Deze studie toont aan dat bij kinderen en adolescenten serotonineheropnameremmers (SSRI’s) beperkt werkzaam zijn bij majeure depressie en bij obsessief compulsief lijden. Bij andere angststoornissen is er een zeer goede respons met SSRI’s. Anderzijds bevestigt deze studie dat er in deze doelgroep een verhoogd risico is van suïcidaliteit door SSRI’s. Kinder- en adolescentenpsychiaters dienen daarom patiënten en hun ouders hierover duidelijk te informeren, de diagnose scherp te stellen en de patiënten heel nauwkeurig op te volgen. Er wordt daarbij ook rekening gehouden met het ontbreken van wetenschappelijke bevindingen over het (de) langetermijneffect(en) op het zich ontwikkelende brein van kinderen en jongeren.  

Het Rijksinstituut voor ziekte- en invaliditeitsverzekering (RIZIV) heeft reeds meerdere consensusvergaderingen georganiseerd betreffende het goed gebruik van antidepressiva. Mijn diensten hebben tevens een oriëntatienota opgesteld in 2009. Deze nota werd ingeleid en besproken met vertegenwoordigers van zowel de huisartsen als de specialisten. 

In het “Gecommentarieerd Geneesmiddelenrepertorium” uitgegeven door het Belgisch Centrum voor Farmacotherapeutische Informatie staat het volgende vermeld: ‘Bij kinderen en adolescenten is voor geen enkel antidepressivum de doeltreffendheid afdoende bewezen. Studies met bepaalde antidepressiva in deze leeftijdsgroep tonen daarenboven, vooral bij de start van de behandeling, een verhoogd risico van zelfmoordgedachten en automutilatie, en volgens sommigen is een dergelijk risico voor geen enkel antidepressivum uit te sluiten’. 

Al deze stappen lijken volgens de gegevens van de laatste jaren van Farmanet hun vruchten afgeleverd te hebben met het oog op een kleine daling van het voorschrijven van antidepressiva bij diegenen die jonger zijn dan 18 jaar en dit ondanks een uitbreiding van de indicaties van deze geneesmiddelen. 

Ik herinner eraan dat op het vlak van de veiligheid zowel de voorschrijvers als de patiënten uitgenodigd worden om het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG) elke bijwerking tijdens het gebruik van een geneesmiddel en die aan het geneesmiddel gekoppeld kan worden, te melden . Zoals dit het geval is voor de monitoring van het Belgisch antibioticagebruik door het “Belgian antibiotic policy coordination committee” (BAPCOC), heb ik de regering voorgesteld om een gelijkaardig initiatief te nemen. Er zal dan een comité worden opgericht om ook het gebruik van antidepressiva en andere psychomedicatie te volgen. Op basis van de vaststellingen van dat comité kunnen dan beleidsinitiatieven worden genomen.

De door het geachte lid gevraagde gegevens werden haar rechtstreeks meegedeeld. Gelet op de aard ervan worden zij niet gepubliceerd, maar liggen zij ter inzage bij de griffie van de Senaat.”