SÉNAT DE BELGIQUE BELGISCHE SENAAT
________________
Session 2013-2014 Zitting 2013-2014
________________
6 novembre 2013 6 november 2013
________________
Question écrite n° 5-10320 Schriftelijke vraag nr. 5-10320

de Martine Taelman (Open Vld)

van Martine Taelman (Open Vld)

au vice-premier ministre et ministre de l'Économie, des Consommateurs et de la Mer du Nord

aan de vice-eersteminister en minister van Economie, Consumenten en Noordzee
________________
la fraude à l'acquisition dont les entreprises sont victimes de acquisitiefraude waarvan ondernemingen het slachtoffer zijn 
________________
protection du consommateur
fraude
restriction à la concurrence
statistique officielle
délit économique
publicité
bescherming van de consument
fraude
concurrentiebeperking
officiële statistiek
economisch delict
reclame
________ ________
6/11/2013Verzending vraag
24/1/2014Antwoord
6/11/2013Verzending vraag
24/1/2014Antwoord
________ ________
Herkwalificatie van : vraag om uitleg 5-3524
Ook gesteld aan : schriftelijke vraag 5-10321 (Voorlopig antwoord (pdf))
Herkwalificatie van : vraag om uitleg 5-3524
Ook gesteld aan : schriftelijke vraag 5-10321 (Voorlopig antwoord (pdf))
________ ________
Question n° 5-10320 du 6 novembre 2013 : (Question posée en néerlandais) Vraag nr. 5-10320 d.d. 6 november 2013 : (Vraag gesteld in het Nederlands)

Nos PME sont de plus en plus souvent victimes de fraude à l'acquisition. Le point commun entre les différentes formes de cette fraude est que le fraudeur abuse un entrepreneur en l'incitant à conclure en contrat qui ne rapporte finalement rien à ce dernier. La fraude va du placement à des tarifs exorbitants d'annonces figurant en minuscules caractères sur un fax, jusqu'à la vente de services inexistants. Soit la contrepartie promise et logiquement attendue n'arrive jamais, soit l'entrepreneur est lié par un contrat de longue durée alors qu'il voulait réaliser une seule opération. Malheureusement, les entrepreneurs n'ont pas suffisamment d'outils juridiques pour attaquer ces contrats. Aux Pays-Bas, le préjudice est estimé à 10 millions d'euros. Le point de contact « fraude à l'acquisition » évalue le préjudice subi à plus de 400 millions d'euros. Abstraction faite d'une meilleure information et de la prévention de la fraude à l'acquisition, il serait opportun de développer des outils juridiques permettant de s'attaquer à ces fraudeurs. Il existe déjà une directive UE relative aux pratiques commerciales déloyales. Cette directive, qui protège les consommateurs contre la fraude à l'acquisition, a été transposée dans notre droit. Cette loi ne protège cependant pas les entrepreneurs.

Voici mes questions au ministre :

1) Pouvez-vous, pour chacune des trois dernières années, indiquer le nombre de plaintes reçues par vos services, et qui avaient trait à la fraude à l'acquisition et à combien s'élève le préjudice total subi, par an, par les entreprises victimes de cette fraude ?

2) Vos services ont-ils déjà recherché les lacunes éventuelles de la législation ? Dans l'affirmative, pouvez-vous indiquer quels en sont les résultats et si vous déposerez un projet à ce sujet ? Pouvez-vous en préciser la teneur et le calendrier ?

3) Que pensez-vous de l'instauration d'une interdiction légale, assortie d'une pénalisation éventuelle, de la vente d'espaces publicitaires pour le compte ou au nom d'instances officielles, de services publics, de la police ou de services d'incendie, sans que l'autorité compétente ait jamais donné mandat à cet effet ? Êtes-vous favorable à cette idée et des démarches ont-elles déjà été entreprises dans ce sens ?

4) Pouvez-vous indiquer la manière dont les autorités administratives et judiciaires des différents pays de l'UE s'attaquent, de manière systématique et proactive, à la fraude transfrontalière à l'acquisition ? Pouvez-vous l'expliquer concrètement ? De nouvelles avancées en la matière sont-elles attendues ?

5) Que pensez-vous de la récente proposition de loi néerlandaise visant à ériger en infraction pénale la fraude à l'acquisition ? Êtes-vous favorable à cette proposition et pouvez-vous en expliquer la teneur  ?

6) Que pensez-vous de la proposition néerlandaise visant à considérer comme nuls les contrats conclus sous l'influence d'une pratique commerciale trompeuse, par analogie avec les dispositions qui s'appliquent d'ores et déjà aux consommateurs, à savoir le renversement de la charge de la preuve et la responsabilité de la partie qui s'est livrée à la pratique commerciale trompeuse ? Envisagez-vous de prendre des mesures analogues ? Pouvez-vous les expliquer ?

 

Acquisitiefraude is een groeiend probleem voor onze kmo's. Er bestaan verschillende vormen, maar ze hebben allemaal gemeen dat de acquisitiefraudeur een ondernemer misleidt en beweegt tot het aangaan van een overeenkomst waar hij eigenlijk niets aan heeft. De fraude varieert van het slijten van advertenties aan exorbitante tarieven die ergens in kleine lettertjes vermeld staan op een fax tot het verkopen van onbestaande diensten. De beloofde en redelijkerwijs te verwachten tegenprestatie blijft uit, of de ondernemer blijkt vast te zitten aan een langdurige overeenkomst, terwijl hij dacht slechts eenmalig zaken te doen. Helaas hebben ondernemers op dit moment niet voldoende juridische mogelijkheden om dergelijke overeenkomsten aan te vechten. In Nederland wordt de schade geraamd op 10 miljoen euro. Het steunpunt acquisitiefraude schat de schade op meer dan 400 miljoen euro. Los van een betere voorlichting en de preventie van acquisitiefraude is het ontwikkelen van juridische mogelijkheden aangewezen om deze fraude te bestrijden. Er bestaat reeds een EU-richtlijn Oneerlijke Handelspraktijken. Deze richtlijn beschermt consumenten tegen acquisitiefraude en is geïmplementeerd in ons recht. Deze wet beschermt de ondernemers echter niet.

Ik had dan ook volgende vragen voor de minister:

1) Kan u, respectievelijk voor de laatste drie jaar, aangeven hoeveel klachten uw diensten op jaarbasis ontvangen hebben met betrekking tot acquisitiefraude en hoe hoog de totale schade op jaarbasis wordt beraamd voor de ondernemingen die ingingen op deze fraude?

2) Werd door uw diensten reeds onderzoek gevoerd naar mogelijke lacunes in de wetgeving? Zo ja, kan u de resultaten toelichten en aangeven of u hieromtrent een ontwerp zult indienen, en kan u de inhoud en timing ervan toelichten?

3) Wat vindt u van de invoering van een wettelijk verbod, met eventuele strafbaarstelling, op het ronselen van reclame voor of in naam van officiële instanties, overheidsinstanties, politie of brandweer indien de bevoegde instantie daarvoor nooit een mandaat heeft gegeven? Bent u dit idee genegen en werden hiertoe reeds stappen gezet?

4) Kan u aangeven hoe grensoverschrijdende acquisitiefraude systematisch en proactief wordt aangepakt door de administratieve en gerechtelijke overheden van de verschillende EU-landen? Kan u dit zeer concreet toelichten? Worden hier nieuwe stappen verwacht?

5) Wat vindt u van een recent Nederlands wetsvoorstel om acquisitiefraude als een zelfstandig strafbaar feit te introduceren? Bent u dit voorstel genegen en kan u dit inhoudelijk toelichten?

6) Wat vindt u van het Nederlandse voorstel om overeenkomsten die tot stand gekomen zijn onder invloed van een misleidende handelspraktijk, naar analogie van wat nu reeds geldt voor consumenten, als nietig te beschouwen en waarbij de bewijslast wordt omgekeerd en de aansprakelijkheid ligt bij de partij die gebruik maakt van de misleidende handelspraktijk? Overweegt u gelijkaardige maatregelen te nemen en kan u dit toelichten?

 
Réponse reçue le 24 janvier 2014 : Antwoord ontvangen op 24 januari 2014 :

1. Depuis l’entrée en vigueur, le 17 septembre 2011, de l’article 97/1 de la loi du 6 avril 2010 relative aux pratiques du marché et à la protection du consommateur, les pratiques frauduleuses sont effectivement signalées à la Direction générale du Contrôle et de la Médiation. Ce service a reçu 308 plaintes entre le 17 septembre 2011 et le 31 décembre 2011, et 1 100 en 2012. Il convient également de signaler qu’elles ne portaient pas nécessairement sur des faits postérieurs à la date d’entrée en vigueur de la nouvelle législation.

La Direction générale du Contrôle et de la Médiation (DGCM) a reçu 1 166 dossiers concernant cette problématique en 2009, 1 258 en 2010, 1 127 en 2011 et 1 100 en 2012. Du 1er janvier 2013 à octobre 2013, 1 084 plaintes ont été reçues. Il est à noter que, pour un nombre croissant de ces plaintes, il s’agit de signalements venant de personnes ayant fait preuve de méfiance et n’ayant donc rien signé, ce qui démontre que les efforts en matière de prévention et d’information ont porté leurs fruits.

2. et 3. Au niveau répressif, les plaintes reçues par le Service public fédéral (SPF) Économie font l’objet d’une analyse juridique et, si nécessaire, d’une enquête afin de constater les infractions. La législation existante permet en effet déjà de sanctionner suffisamment ce type de faits à l’aide de procès-verbaux en raison d’infractions aux articles 96 (pratiques commerciales déloyales entre vendeurs, offre trompeuse), 97 (pratiques commerciales déloyales entre vendeurs, offre incluant une facture), 97/1 (disposition légale en matière d’offre d’insertion) et/ou 98 (pratique apparentée à un achat forcé) de la loi du 6 avril 2010 relative aux pratiques du marché et à la protection du consommateur. De plus, les tribunaux condamnent généralement de telles pratiques au titre d’escroquerie et/ou de tentative d’escroquerie au sens de l’article 496 du Code pénal. Dans la majeure partie des cas, les faits sont également portés à la connaissance des parquets territorialement compétents. S’il s’agit d’une firme dépourvue de lien avec la Belgique, le parquet de Bruxelles est automatiquement compétent.

4. Les possibilités sont analysées au cas par cas en fonction des compétences des partenaires étrangers. En effet, le plus souvent, les compétences relatives aux matières « B2B » ne relèvent pas des autorités de protection des consommateurs avec lesquelles la DGCM entretient des contacts réguliers. Chaque pays ne dispose par ailleurs pas nécessairement une autorité chargée de cette problématique. A cela s’ajoute le fait que le caractère illégal des annuaires professionnels de ce type n’est pas du tout généralisé. La jurisprudence des différents pays en la matière peut être divergente et casuistique (dans certains cas, seules les pratiques déloyales trompeuses sont prises en compte, parfois aussi l’escroquerie).

Enfin, les initiatives suivantes ont récemment été prises dans ce domaine :

  • le site internet du SPF Economie tient à jour une liste des annuaires professionnels suspects. Elle est actualisée régulièrement : http://economie.fgov.be/fr/entreprises/arnaques/Annuaires_professionnels/ ;

  • concertation internationale via l’International Mass Marketing Fraud Working Group (IMMFWG) ;

  • approbation au niveau du Benelux d’un livre vert reprenant également l’escroquerie vis-à-vis des entreprises ;

  • en décembre 2012, le thème a été abordé lors d’un cours de sensibilisation donné par le SPF Économie aux magistrats des parquets.

5. Cette proposition de loi suit l’exemple belge. L’adaptation de la loi relative aux pratiques du marché et à la protection des consommateurs en mai 2011 visait clairement le phénomène de « fraude à l’acquisition » (note : la Belgique utilise plutôt « démarcheurs publicitaires » ou « annuaires professionnels trompeurs » comme terme général. « Acquisitiefraude » (fraude à l’acquisition) est une expression typiquement néerlandaise). L’article 97/1 de cette loi énonce mot pour mot :

« Il est interdit à toute entreprise de prospecter, soit directement, soit par le biais d’un formulaire de paiement, d’un formulaire de commande, d’une facture, d’une offre, de conditions générales, d’une proposition de correction ou de tout autre document similaire, des annonceurs en vue de les faire figurer dans des guides, des fichiers d’adresses, des annuaires téléphoniques ou des listes ou fichiers similaires, sans indiquer explicitement que cette prospection constitue une offre de contrat payant et sans mentionner dans le document, en caractères gras et dans le plus grand caractère utilisé dans le document, la durée du contrat et le prix y afférent. »

6. En l’espèce, l’article 41 de la loi du 6 avril 2010 relative aux pratiques du marché et à la protection du consommateur dispose qu’un contrat conclu avec un consommateur à la suite d’une pratique commerciale déloyale entraîne des conséquences au niveau du droit civil, soit automatiquement, soit par une décision du juge. On pourrait envisager de rendre également cet article applicable aux contrats conclus entre professionnels.

1. Sinds de inwerkingtreding van artikel 97/1 van de wet van 6 april 2010 betreffende marktpraktijken en consumentenbescherming op 17 september 2011 werden effectief frauduleuze praktijken gemeld aan de Algemene Directie Controle en Bemiddeling. Tussen 17 september 2011 en 31 december 2011 heeft deze dienst 308 aanklachten ontvangen, voor het jaar 2012 waren er 1 100 aanklachten. Er moet evenwel op worden gewezen dat die niet noodzakelijk betrekking hadden op feiten die dateren van na de datum van inwerkingtreding van de nieuwe wetgeving.

De Algemene Directie Controle en Bemiddeling (ADCB) heeft betreffende deze problematiek 1 166 dossiers ontvangen in 2009, 1 258 in 2010, 1 127 voor 2011 en 1 100 in 2012. Sinds 1 januari 2013 tot oktober 2013 zijn er 1 084 klachten binnengekomen. Er kan worden opgemerkt dat het bij een toenemend aantal van die aanklachten gaat om meldingen van personen die wantrouwig waren en dus niets hebben ondertekend, wat aantoont dat de inspanningen inzake preventie en voorlichting hun vruchten afwerpen.

2. en 3. Op repressief niveau worden de klachten die de Federale Overheidsdienst (FOD) Economie ontvangt juridisch geanalyseerd, en indien nodig worden onderzoeken gevoerd om inbreuken vast te stellen. De bestaande wetgeving maakt het namelijk al mogelijk om dit soort feiten afdoende te bestraffen aan de hand van processen-verbaal wegens inbreuk op de artikelen 96 (oneerlijke handelspraktijken tussen verkopers, misleidend aanbod), artikel 97 (oneerlijke handelspraktijken tussen verkopers, aanbod dat een factuur bevat), artikel 97/1 (wettelijke bepaling inzake aanbod tot inlassing) en/of artikel 98 (de praktijk is verwant aan afgedwongen aankoop) van de wet van 6 april 2010 betreffende marktpraktijken en consumentenbescherming. Bovendien worden dergelijke praktijken over het algemeen veroordeeld door de rechtbanken op grond van oplichting en/of poging tot oplichting in de zin van artikel 496 van het strafwetboek. In de meeste gevallen worden de feiten ook ter kennis gebracht van de territoriaal betrokken parketten. Gaat het om een firma zonder link met België, dan is automatisch het parket van Brussel bevoegd.

4. Er wordt geval per geval bekeken wat de mogelijkheden zijn afhankelijk van de bevoegdheden van de buitenlandse partners. De bevoegdheden voor B2B- materies zitten namelijk vaker niet dan wel bij de consumentenbeschermingsautoriteiten waarmee de ADCB regelmatige contacten onderhoudt. Er is ook lang niet in elk land een autoriteit dit zich met deze problematiek inlaat. Daarbij komt dat het illegale karakter van dergelijke professionele gidsen lang niet algemeen gedeeld wordt. De rechtspraak ter zake in de verschillende landen kan divergent en casuïstisch zijn (soms worden enkel de misleidende oneerlijke praktijken in aanmerking genomen, soms ook oplichting).

Tot slot werden recentelijk de volgende initiatieven op dat vlak genomen:

  • op de website Federale Overheidsdienst (FOD) Economie wordt een lijst bijgehouden met verdachte bedrijvengidsen. Deze wordt regelmatig geactualiseerd: http://economie.fgov.be/nl/ondernemingen/arnaques/Bedrog_beroepsgidsen_reclame-inlassingen_domeinnamen/;

  • internationaal overleg via de International Mass Marketing Fraud working group (IMMFWG);

  • goedkeuring op Benelux-niveau van een groenboek waarin ook oplichting ter attentie van ondernemingen is opgenomen;

  • in december 2012 kwam het onderwerp aan bod op een door de FOD Economie gegeven sensibiliseringscursus voor parketmagistraten.

5. Dit wetsvoorstel komt er naar Belgisch voorbeeld. De aanpassing van de wet betreffende marktpraktijken en consumentenbescherming in mei 2011 viseerde duidelijk het fenomeen “acquisitiefraude” (noot: in België gebruikt men eerder “reclameronselaars” of “misleidende bedrijvengidsen” als overkoepelende term. Acquisitiefraude is een typisch Nederlandse term.) Het artikel 97/1 van deze wet zegt letterlijk:

“Het is verboden voor een onderneming ofwel rechtstreeks, ofwel via een betalingsformulier, een bestelformulier, een factuur, een aanbod, algemene voorwaarden, een voorstel tot verbetering of elk ander soortgelijk document, adverteerders te werven om hen in gidsen, adressenbestanden, telefoonboeken of soortgelijke lijsten of bestanden op te nemen, zonder ondubbelzinnig aan te geven dat deze werving een aanbod van overeenkomst tegen betaling uitmaakt en zonder in het vet en in het grootste lettertype dat in het document wordt gebruikt de duur van de overeenkomst en de hieraan verbonden prijs te vermelden.”

6. In casu bepaalt artikel 41 van de wet van 6 april 2010 betreffende marktpraktijken en consumentenbescherming dat een overeenkomst gesloten met een consument ingevolge een oneerlijke handelspraktijk burgerrechtelijke gevolgen met zich meebrengt, ofwel automatisch, ofwel bij beslissing van de rechter. Er zou overwogen kunnen worden om dit artikel eveneens van toepassing te maken op overeenkomsten gesloten tussen professionals.