Senator ter dood veroordeeld

Voortrekker van het socialisme in Luxemburg

Voor de oorlog uitbreekt, is Léon Colleaux al een socialistisch boegbeeld. De zoon van bescheiden veeboeren in het Luxemburgse dorpje Haut-Fays kent de moeilijke levensomstandigheden van zijn armere medeburgers als geen ander.

In 1897 sticht hij de eerste Luxemburgse coöperatieve onderneming 'La Prévoyance' (in het Nederlands 'De Voorzorg'). Het is zijn antwoord op het probleem van de lagere, niet-kapitaalkrachtige klasse die aangewezen is op dure levensmiddelen van lage kwaliteit in lokale winkels. De coöperatieve biedt daarom kwalitatieve producten tegen eerlijke prijzen.

Léon Colleaux beseft echter dat er pas écht iets zal veranderen, wanneer het politieke niveau volgt. Hij is medeoprichter van de socialistische federatie van de provincie Luxemburg in 1899 en wordt later fractieleider van de Luxemburgse socialisten.

De strijd in het halfrond van de Senaat

In 1912 zetelt hij, op 47-jarige leeftijd, voor het eerst in het rode pluche als provinciaal senator voor Luik. Hij kan nu ook op nationaal vlak strijden voor meer sociale rechtvaardigheid. Met zijn energieke taalgebruik schudt hij de Hoge Vergadering regelmatig wakker.

Colleaux is een fervent antimilitarist. Hij vreest dat uitgaven voor legeruitbreiding ten koste zullen gaan van de eerder beloofde sociale hervormingen. Helaas wordt zijn idealisme door de feiten ingehaald. Amper één jaar later valt Duitsland inderdaad ons land binnen. De Luikse forten bieden gedurende 9 heroïsche dagen weerstand.

Gijzelaars in de Citadel van Luik

De inname van Luik, waar Colleaux op dat moment verblijft, verloopt bijzonder gewelddadig. Om het Belgische verzet de kop in te drukken, gijzelen de Duitsers enkele belangrijke burgers in de Citadel. Naast de burgemeester, de bisschop de senatoren Armand Fléchet, Van Zuylen en Eduard Peltzer, wordt ook Léon Colleaux gevangen gezet. De gegijzelden krijgen na 2 dagen hun vrijheid terug.

In de krant Le Vingtième Siècle [ 6 ] lezen we over zijn gesprekken met zijn 'buur op het stro van de gevangenis', bisschop Rutten. De socialist Colleaux verzekert de politieke en sociale strijd na de oorlog met evenveel hartstocht te zullen voeren als daarvoor. Het verblijf met de katholieke prelaat moet indruk hebben gemaakt op de senator, want hij voegt eraan toe: "Quant à moi, je ne pourrai plus attaquer ces gens-là." [ 7 ] De oorlogsomstandigheden laten hem de ideologische tegenstellingen relativeren...

Antimilitarist wordt overtuigd patriot

De oorlog bezorgt de arbeidersklasse harde tijden. Er zijn de wantoestanden en de agressie van de Duitse bezetting. Daarnaast valt ook het economische leven stil. Het hulpsysteem van het Comité National is niet alleen ontoereikend, maar ook vernederend. Het geeft de indruk dat de armere klasse compleet afhangt van de gunsten van de meer kapitaalkrachtige groepen.

Ook nu neemt Léon Colleaux het lot ter harte van de zwakkeren en armen in de samenleving. Hij steekt geregeld de grens met Nederland over om daar clandestien aankopen te doen. De man verzet hemel en aarde om de door de Duitsers opgelegde verboden te omzeilen.

"U heeft het recht om mij te arresteren, maar niet om mij te beledigen"

Begin 1918 wordt hij gevat en snel daarna ten onrechte beschuldigd van spionage tegen de Duitse bezetter. De Duitsers doen hem een listige belofte. In ruil voor het verklikken van 2 medewerkers beloven ze hem 20 zogezegde medeplichtigen vrij te laten. Hij antwoordt kordaat: "U heeft het recht om mij te arresteren, maar niet om mij te beledigen".

Uiteindelijk blijkt dat hij juist heeft gegokt. Tot op de vooravond van het proces tracht men Colleaux te doen geloven dat ze met z'n 20 zullen zijn. Die ochtend tijdens het proces zit hij echter alleen in de beklaagdenbank. Er worden geen medeplichtigen voorgeleid. Hij brengt niemand in gevaar.

Het voorval bezorgt hem wel verschrikkelijk veel twijfels en slapeloze nachten. "Welke dichter, welke filosoof heeft zich ooit een ergere gewetenscrisis kunnen inbeelden?", verwoordt hij zijn gevoelens, kort na de oorlog aan een journalist van de krant Le Peuple. [ 9 ]

Kerkelijke en politieke leiders komen ter hulp

Léon Colleaux wordt ter dood veroordeeld. De internationale verontwaardiging over zijn lot is groot. De krant L'Indépendance belge [ 10 ] bericht dat het Nederlandse socialistische boegbeeld Troelstra onmiddellijk zijn Duitse evenknie aanschrijft met de vraag om het vonnis niet uit te voeren. Diezelfde dag meldt Le Vingtième Siècle dat Paus Benedictus XV persoonlijk getelegrafeerd heeft naar de Kaiser om gratie te vragen. De doodstraf wordt omgezet in levenslange dwangarbeid in de gevangenis van Vilvoorde.

Na de bevrijding neemt hij zijn mandaat van senator opnieuw op. Als men hem vraagt naar zijn indrukken over zijn ter dood veroordeling, antwoordt Colleaux nuchter: "Als u er meer wil over weten, laat u dan ter dood veroordelen!" ... "Iedereen die gedaan heeft wat ik gedaan heb, weet dat hij zich verzoent met het idee van de dood vanaf het moment dat hij in actie komt."

Zelf ter dood veroordeeld worden maakte niet half zoveel indruk als het mogelijk de dood injagen van andere verzetslieden.

De oorlog is voorbij, de strijd gaat door

Het halfrond doet Colleaux' herinneringen aan zijn gesprekken in de Luikse citadel al snel vervagen. De strijd voor sociale rechtvaardigheid laait weer in alle hevigheid op.

In juli 1919 interpelleert senator Colleaux Minister van Justitie Vandervelde over een wetsvoorstel dat het mogelijk zal maken om personen die samenwerkten met de vijand op borg in vrijheid te stellen. Colleaux is woedend over het onrechtvaardige wetsvoorstel. Burgerlijke rechters, en niet langer de krijgsraad, zullen de beklaagden berechten die ervan beschuldigd worden tijdens de oorlog te hebben gesjacherd met de vijand. Wie geld genoeg heeft om de borgsom te betalen, kan zonder gevolgen vrij komen. Volgens Colleaux zijn het net diegenen die rijk geworden zijn door de vijand te bevoorraden, en zich zo schuldig maakten aan het uithongeren van hun medeburgers, die nu het meeste kans maken om vrijuit te gaan.

De wet wordt toch aangenomen en de deuren van de gevangenissen gaan meteen open. Dit is voor Léon Colleaux een pijnlijk moment.

Zijn strijd voor sociale rechtvaardigheid is nog niet gestreden. Hij zal ze vanaf december 1919 tot 1932 verderzetten in de Kamer van Volksvertegenwoordigers.

Het einde van zijn leven brengt Léon Colleaux door in zijn geliefde geboortestreek in de Luxemburgse Ardennen. Hij overlijdt er op 27 juli 1950 op 85-jarige leeftijd. Hoewel zijn passage in de Hoge Vergadering vrij kort was, vergeet de Senaat hem niet. Tijdens de plenaire vergadering van 3 augustus 1950 brengt de Voorzitter een laatste eerbetoon aan deze moedige patriot.