GR 32 Belgische Senaat
|
GR 32 Sénat de Belgique
|
Hoorzitting met professor Filip De Boeck, antropoloog |
Audition du professeur Filip De Boeck, anthropologue |
(Voorzitter: de heer André Geens) |
(Présidence de M. André Geens) |
De heer Filip De Boeck. - Sinds 1987 heb ik Congo gewerkt, in de provincie Bandulu, op de grens tussen Congo en Angola. Ik was betrokken bij een onderzoek in medische antropologie. Ik heb twee jaar doorgebracht in een klein dorp Nzofu, op vijf kilometer van de grens. Het dorp is gelegen tussen de steden Kahemba en Tembo, die eind de jaren tachtig, begin negentig de draaischijven waren voor de diamanttrafiek tussen de provincie Lunda Norte in Angola en Congo.
|
M. Filip De Boeck. - À partir de 1987, j'ai travaillé au Congo, dans la province de Bandulu, à la frontière entre le Congo et l'Angola. Je participais à une étude d'anthropologie médicale. J'ai passé deux années dans un petit village Nzofu, à cinq kilomètres de la frontière. Ce village est situé entre les villes de Kahemba et de Tembo, lesquelles étaient, à la fin des années 80 et au début des années 90, les plaques tournantes du trafic de diamant entre la province du Lunda Norte, en Angola, et le Congo.
|
De heer Michiel Maertens (AGALEV). - In de streek is de Belgische bank Casa de Angola actief. Volgens mijn informatie zouden de rekeningen daarvan bevroren zijn. Hebt u daar meer informatie over? U sprak over de dollarisering van de diamanthandel en het Far-West-kapitalisme. In hoeverre was of is die Belgische bank daarbij betrokken. De directeur ervan was destijds een man van UNITA, Azevedo Kangage. Die zou op dit moment onder bewaking geplaatst zijn voor zijn rol in de UNITA-diamanten. Welke informatie hebt u daarover?
|
M. Michiel Maertens (AGALEV). - La banque belge Casa de Angola est active dans la région. Selon mes informations, ses comptes seraient gelés. Avez-vous plus de renseignements à ce sujet ? Vous parliez de la « dollarisation » du commerce du diamant et du capitalisme à la far west. Dans quelle mesure cette banque belge était-elle impliquée ? À l'époque, son directeur était un homme de l'UNITA, Azevedo Kangage. Actuellement, celui-ci serait placé sous surveillance pour le rôle qu'il a joué dans les diamants UNITA. Quelles informations possédez-vous à ce sujet ?
|
De heer Filip De Boeck. - Mijn werk situeert zich op het niveau van de lokale mensen, de dorpelingen. Mijn onderzoek betrof vooral de vraag hoe de diamanthandel het leven van de mensen verandert in dorpen en stadjes zoals Kikwit en eventueel in Kinshasa. Hoe verloopt het leven in de mijnkampen van UNITA? Welke sociale structuur en welke subcultuur onstaat daar? Dat soort vragen heb ik me gesteld en daarover heb ik een aantal artikels geschreven. Maar het was niet mijn bedoeling de economische transacties te bestuderen, bijvoorbeeld welke comptoirs er actief zijn enzovoort, al heb ik er, eerder toevallig, wel een aantal leren kennen.
|
M. Filip De Boeck. - Mon travail se situe au niveau de la population locale, des villageois. Mon enquête concernait principalement l'impact du commerce du diamant sur la vie des gens dans les villages, dans les petites villes comme Kikwit et, éventuellement, à Kinshasa. J'ai écrit des articles à ce sujet. Mon but n'était pas d'étudier les transactions économiques.
|
De heer Michiel Maertens (AGALEV). - Als ik naar de cijfers kijk in de ASCORP-statistieken van 1998 tot 2001, zie ik vóór de oprichting van ASCORP, in 1999 1.117.000 karaat, in 2000 1.264.000 karaat en in 2001 1.342.000. Dat is toch niet zo een grote toename.
|
M. Michiel Maertens (AGALEV). - Si j'observe les chiffres des statistiques ASCORP de 1998 à 2001 - donc avant la création d'ASCORP - je constate 1.117.000 carats en 1999, 1.264.000 carats en 2000 et 1.342.000 en 2001. L'augmentation n'est donc pas tellement importante.
|
De heer Filip De Boeck. - Ik kan die cijfers noch ontkennen noch bevestigen. De ASCORP-cijfers waarover ik beschik geven een stijging aan: in 1998 180 miljoen dollar, in 1999 263 miljoen dollar, in 2000 371 miljoen dollar. Het is echter een illusie te denken dat men de diamantmarkt in Angola kan formaliseren. Zowel in Congo als in Angola bestaat er geen formele economie meer. Niemand van de betrokkenen ginds zou de diamanttrafiek, die wij smokkel noemen, als illegaal durven omschrijven. Voor hen is diamant een middel om te overleven. Congolezen trekken 1.000 km te voet over de grens in de hoop wat geld te vergaren. Ik ken geen enkele familie in Kinshasa of Kikwit waarvan de jongste 10 jaar niemand naar Angola is getrokken. Heel het zuidwesten van Congo heeft het jongste decennium grotendeels overleefd dank zij het geld van de diamanthandel. Vandaar ook dat men in het Congolese binnenland vaak hoort dat alles beter was ten tijde van Mobutu en UNITA. Diamant zorgde voor inkomsten. Heel wat leraars en studenten trokken tijdens de vakantieperiode naar Angola om wat bij te verdienen of hun schoolgeld bijeen te sprokkelen. Het heeft geen zin daaraan een einde te willen maken. Dat lukt toch niet. |
M. Filip De Boeck. - Je ne peux démentir ni confirmer ces chiffres. Ceux dont je dispose pour ASCORP indiquent une augmentation : 180 millions de dollars en 1998, 263 millions de dollars en 1999, 371 millions de dollars en 2000. Il est illusoire de penser pouvoir formaliser le marché du diamant en Angola. Il n'y a plus d'économie formelle au Congo ni en Angola. Personne parmi les intéressés n'oserait qualifier d'illégal le trafic du diamant. Pour eux, le diamant est un moyen de survie. Des Congolais font 1.000 kilomètres à pied au-delà de la frontière dans l'espoir de gagner un peu d'argent. Je ne connais aucune famille de Kinshasa ou de Kikwit dont un membre ne soit allé en Angola ces dix dernières années. C'est pourquoi on entend souvent dire à l'intérieur du pays que tout allait mieux du temps de Mobutu et de l'UNITA. Le diamant assurait les rentrées. De nombreux professeurs et étudiants se rendaient en Angola pendant les vacances pour gagner un petit supplément ou de quoi payer les frais scolaires. Cela n'a aucun sens de vouloir y mettre un terme. On n'y arrivera pas. |
De heer Michiel Maertens (AGALEV). - De commissie moet de oorlogseconomie bestuderen. Diamant was misschien wel een goede bijverdienste, maar wat is volgens u de relatie van dat systeem met de oorlogseconomie? |
M. Michiel Maertens (AGALEV). - La commission doit étudier l'économie de guerre. Le diamant était peut-être un bon revenu complémentaire mais quelle est, selon vous, la relation entre ce système et l'économie de guerre ? |
De heer Filip De Boeck. - Tot de val van het Mobutu-regime in 1997 werkten de aanwezige, veelal Libanese comptoirs nauw samen met mensen uit het regime: generaals, kinderen van Mobutu. De enige inkomsten die het regime toen had, waren afkomstig van diamanten.
|
M. Filip De Boeck. - Jusqu'à la chute du régime de Mobutu en 1997, les comptoirs existants, libanais pour la plupart, travaillaient en collaboration étroite avec des gens du régime : des généraux, des enfants de Mobutu. Les seules rentrées du régime provenaient alors des diamants.
|
De heer Michiel Maertens (AGALEV). - U sprak van de dollarisering van de lokale economie en we hoorden al vaak dat niet de opbrengst van de rechtstreekse heffingen op de diamantsector de oorlog financiert. Dat de diamantdelvers in dollar betaald worden, zorgt natuurlijk voor een deviezeninput in die gebieden. Hebt u een zicht op de dollarstroom naar de formele economie en de eventuele invloed op de oorlogsinvesteringen? |
M. Michiel Maertens (AGALEV). - Vous avez parlé de la dollarisation de l'économie locale et nous avons souvent entendu dire que le produit des taxes directes sur le secteur du diamant ne finançait pas la guerre. Le paiement des creuseurs en dollars contribue naturellement à l'introduction de devises dans ces territoires. Avez-vous une idée du flux de dollars vers l'économie formelle et de l'influence éventuelle sur les investissements de guerre ? |
De heer Filip De Boeck. - Zoals ik zei, liggen mijn eigen interessepunten niet op dat vlak. Ik hoor natuurlijk heel veel geruchten, maar ik kan geen enkele van die beweringen staven. Ik weet niet hoe dat juist in zijn werk gaat. Waar komen de dollars vandaan? Ik heb daarnet gesproken over het wegdrukken van het lokale geld in het begin van de jaren 1990 in Angola. In Congo stapte men in 1993 over van de oude naar de nieuwe zaïre waarbij drie miljoen oude zaïres één nieuwe zaïre waard was. Onder de regering-Birindwa verloor deze zaïre lourd ook weer zeer snel van zijn gewicht door een ongelooflijke inflatie op jaarbasis. Het geld werd niet meer in de nationale bank aangemaakt, maar werd gecontroleerd door families van Libanese handelaars - onder andere de fameuze mijnheer Khanaffer - die het Zaïrese geld in Brazilië lieten drukken. Dat verhaal kent iedereen. Dat was uiteindelijk vals geld en eenzelfde nummer werd op twee of drie biljetten gedrukt. Een deel werd bij Mobutu afgeleverd, een deel werd omgezet in buitenlandse valuta en de rest werd op de markt losgelaten, waardoor de prijzen opnieuw stegen. Elke drie à vier weken gingen de prijzen als een jojo op en neer. Er waren ook verschillende monetaire circuits. De nieuwe zaïre werd aanvaard en gebruikt in Kinshasa en Lubumbashi, maar bepaalde coupures ervan werden dan weer niet aanvaard, terwijl in Mbuji-Mayi en de Kasai de oude zaïre nog werd gebruikt. Alle diamanttransacties daar gebeurden eigenlijk met geld dat officieel niet meer bestond. Ongetwijfeld was er ook een trafiek vanuit de nationale bank waar het geld toch nog werd aangemaakt en onder de toonbank werd verkocht, maar officieel bestond het niet meer. Eigenlijk is dat ongelooflijk: een wereldeconomie aan diamant draait op geld dat er niet meer is. Omdat er op een bepaald moment vier of vijf circuits waren, met verschillende coupures en soorten geld en er tussen deze circuits onderling nog eens waardeschommelingen waren, wordt er gespeculeerd en doen bepaalde mensen voordeel bij dat systeem.
|
M. Filip De Boeck. - Comme je l'ai déjà dit, mes propres centres d'intérêt ne se situent pas à ce niveau. J'entends beaucoup de rumeurs mais je ne peux en confirmer aucune.
|
Mevrouw Sabine de Bethune (CD&V). - Meerdere sprekers hebben in vorige hoorzittingen gezegd dat we ons niet moeten blindstaren op diamant. Met de diamantontginning in Congo verdienen veel gezinnen en individuen hun brood. Het enige wat van de diamantontginning in de oorlogseconomie terechtkomt, is volgens hen de taks of de onrechtstreekse opbrengst, via andere activiteiten. Sommige personen kunnen zich eventueel individueel verrijken door de oorlogssituatie. Het is echter niet met die opbrengsten dat de oorlogseconomie wordt gevoed en de wapens worden gekocht. De diamanten zijn volgens die sprekers niet de geopolitieke inzet van de oorlog. Ze zegden dat we beter onze aandacht zouden richten op goud, coltan en andere ertsen, die industrieel en geopolitiek veel belangrijker zijn dan diamant.
|
Mme Sabine de Bethune (CD&V). - Plusieurs témoins nous ont dit de ne pas nous fixer sur le diamant. De nombreuses personnes gagnent leur vie grâce à l'exploitation du diamant au Congo. Selon eux, le seul élément provenant de l'exploitation du diamant que l'on retrouve dans l'économie de guerre est la taxe ou le produit indirect, par l'intermédiaire d'autres activités. Certaines personnes peuvent éventuellement s'enrichir grâce à la situation de guerre. Ce n'est toutefois pas avec ces rentrées que l'économie de guerre est alimentée et que les armes sont achetées.
|
De heer Filip De Boeck. - De inkomsten uit de diamant mogen toch niet worden onderschat. Zeker UNITA was afhankelijk van de inkomsten uit diamant. Ook onrechtstreeks houden regimes zich in stand omdat ze kunnen steunen op inkomsten uit diamant. Van 1990 tot 1997 beheersten Mobutu en zijn regime de diamanthandel niet. Een aantal comptoirs, mensen van UNITA, of opkopers werkten echter samen met dat regime en verleenden er hand- en spandiensten aan. Een aantal mensen in de entourage van de regering of het leger kregen een percentage op de winst van de diamanthandel. Het grote deel van dat geld verdween weer uit Congo. Ik ben ervan overtuigd dat het regime maar een zeer klein deel in handen kreeg van de opbrengst van die diamanttrafiek.
|
M. Filip De Boeck. - Les revenus engendrés par le diamant ne peuvent quand même pas être sous-estimés. L'UNITA dépendait certainement des revenus du diamant. Des régimes se maintiennent aussi indirectement parce qu'ils peuvent s'appuyer sur les revenus du diamant. De 1990 à 1997, Mobutu et son régime ne maîtrisaient pas le commerce du diamant. Certains comptoirs, des gens de l'UNITA ou des acheteurs collaboraient avec ce régime en lui rendant toutes sortes de services. Certaines personnes de l'entourage du gouvernement ou de l'armée recevaient un pourcentage sur les bénéfices provenant du commerce du diamant. La plus grande partie de cet argent a quitté le Congo. Je suis persuadé que le régime n'a reçu qu'une infime partie du produit du trafic du diamant.
|
De heer Michiel Maertens (AGALEV). - Zitten Branch Energy en Executive Outcomes daartussen? |
M. Michiel Maertens (AGALEV). - Branch Energy et Executive Outcomes en font-elles partie ? |
De heer Filip De Boeck. - Executive Outcomes was daar tijdens die jaren zeker, maar zoals u weet veranderen dat soort firma's snel van naam, gedaante en samenstelling. Executive Outcomes is intussen van gedaante veranderd en opereert onder andere namen. |
M. Filip De Boeck. - Executive Outcomes était certainement là à cette époque, mais ces firmes changent vite de nom, de forme et de composition. Executive Outcomes a entre-temps changé de forme et opère sous d'autres noms. |
De heer Michiel Maertens (AGALEV). - U zei daarnet in een vergadering met gesloten deuren een aantal namen te willen noemen. Ik vraag de voorzitter op het einde van de vergadering daartoe over te gaan. |
M. Michiel Maertens (AGALEV). - Vous avez dit que vous vouliez donner des noms à huis clos. Je demande au président de passer à huis clos à la fin de la réunion. |
De voorzitter. - Weet u ook iets over de toestand in Lubumbashi of valt dat buiten het gebied dat u kent? |
M. le président. - Savez-vous quelque chose sur la situation à Lubumbashi ou est-ce en dehors du territoire que vous connaissez ? |
De heer Filip De Boeck. - Dat valt er een beetje buiten, maar Lunda Norte grenst aan Katanga. Dundo en Lucapa zijn belangrijke mijngebieden. Zoals er een trafiek is over de grens in het Westen, is er ook één vanuit Tshikapa en de omringende dorpen naar het Noordoosten van Lunda Norte, vanuit Katanga en Zandoa en die zones. Het zijn niet altijd dezelfde mensen die erbij betrokken zijn. |
M. Filip De Boeck. - C'est un peu en dehors mais le Lunda Norte jouxte le Katanga. Dundo et Lucapa sont des territoires miniers importants. De même qu'il y a un trafic au-delà de la frontière à l'Ouest, il y en a également un à partir de Tshikapa et des villages environnants vers le nord-est du Lunda Norte, à partir du Katanga et de Zandoa. Les personnes impliquées ne sont pas toujours les mêmes. |
(De vergadering wordt met gesloten deuren voortgezet.) |
(La réunion se poursuit à huis clos.) |