SÉNAT DE BELGIQUE BELGISCHE SENAAT
________________
Session 2013-2014 Zitting 2013-2014
________________
6 février 2014 6 februari 2014
________________
Question écrite n° 5-11083 Schriftelijke vraag nr. 5-11083

de Nele Lijnen (Open Vld)

van Nele Lijnen (Open Vld)

à la vice-première ministre et ministre des Affaires sociales et de la Santé publique, chargée de Beliris et des Institutions culturelles fédérales

aan de vice-eersteminister en minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid, belast met Beliris en de Federale Culturele Instellingen
________________
Cancer du col de l'utérus - Frottis - Aperçu - Autofrottis - Tests de dépistage du VPH Baarmoederhalskanker - Uitstrijkjes - Overzicht - Zelf afnemen van een uitstrijkje - HPV-testen 
________________
cancer
gynécologie
kanker
gynaecologie
________ ________
6/2/2014Verzending vraag
12/3/2014Antwoord
6/2/2014Verzending vraag
12/3/2014Antwoord
________ ________
Question n° 5-11083 du 6 février 2014 : (Question posée en néerlandais) Vraag nr. 5-11083 d.d. 6 februari 2014 : (Vraag gesteld in het Nederlands)

Une étude de l’Institut scientifique de santé publique (ISP) publiée dernièrement montre que, dans la détection du cancer du col de l’utérus, les frottis que les femmes font elles-mêmes sont aussi efficaces que ceux réalisés par un généraliste ou gynécologue. Des études antérieures avaient révélé que les médecins généralistes effectuaient de moins en moins de frottis (seulement 8 %).

On apprend par ailleurs que certaines femmes font réaliser un frottis trop souvent et que, par contre, nombre de femmes ne le font jamais. Le cancer du col de l’utérus est pourtant le troisième cancer le plus fréquent à l’échelon mondial. En permettant aux femmes de réaliser un autofrottis, on peut augmenter le taux de couverture et dès lors diagnostiquer précocement le cancer du col. De nombreuses femmes ont en effet encore peur de faire pratiquer cet examen par un médecin.

Cette étude montre également qu'en cas d'utilisation de certains tests PCR, les femmes sont aussi capables de réaliser elles-mêmes ce test. Une étude néerlandaise prouve par ailleurs que les tests de dépistage du VPH sont aussi efficaces pour le dépistage du cancer du col de l'utérus que les frottis classiques. Les Pays-Bas remplaceront donc les frottis classiques par des tests VPH à partir de 2016. Une étude sur l'efficacité des tests VPH est également en cours dans notre pays. Une fois que les résultats de cette étude seront publiés, le Conseil supérieur de la santé sera invité à formuler un avis.

Parallèlement, l'Université d'Anvers vient de développer une nouvelle méthode d'analyse qui permet de déceler plus rapidement et plus efficacement le VPH. Selon les chercheurs, cette nouvelle méthode peut aussi être employée pour les programmes primaires de dépistage, ce qui peut certainement s'avérer plus économique. J'ai déjà posé une question orale à ce sujet (n° 5-1271) mais, vu les évolutions récentes, je souhaiterais obtenir des informations supplémentaires.

Mes questions sont les suivantes.

1) Quel est le point de vue de la ministre sur les conclusions de ces différentes études ? La nouvelle méthode d'analyse, développée par l'Université d'Anvers, sera-t-elle prise en considération dans l'étude du KCE ?

2) Quand les résultats de l'étude du KCE seront-ils connus ?

3) Quel est le nombre annuel de frottis réalisés par des médecins dans notre pays ? Je souhaiterais obtenir les chiffres pour les années 2010, 2011, 2012 et 2013.

4) Quel est le taux de couverture du dépistage en Belgique ? Quel est le pourcentage de femmes qui ont déjà fait pratiquer le test de dépistage du cancer du col de l'utérus ? Chez combien de femmes chaque année diagnostique-t-on un cancer du col de l'utérus ? Je souhaiterais également obtenir les données pour 2010, 2011, 2012 et 2013.

5) Estimez-vous que le taux de couverture pourrait augmenter si les femmes pratiquaient elles-mêmes le frottis ? Dispose-t-on déjà de statistiques à ce sujet ?

6) Êtes-vous prête, si les résultats de l'étude du KCE sont positifs, à remplacer le frottis classique par des tests de dépistage du VPH, comme le feront les Pays-Bas ?

7) Êtes-vous disposée à prendre des mesures pour donner aux femmes la possibilité de réaliser elles-mêmes le test ?

 

Uit onderzoek van het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid dat onlangs werd gepubliceerd dat uitstrijkjes, die door vrouwen zelf worden afgenomen, even effectief zijn in het detecteren van baarmoederhalskanker als uitstrijkjes die worden genomen door de huisarts of gynaecoloog. Uit eerder onderzoek bleek al dat steeds minder uitstrijkjes worden afgenomen door huisartsen, nog slechts een dikke 8 % van de uitstrijkjes worden afgenomen door huisartsen. Daarnaast blijkt dat vrouwen die een uitstrijkje laten nemen dit te vaak doen maar dat een grote groep vrouwen nooit een uitstrijkje laat nemen. Nochtans is baarmoederhalskanker wereldwijd de derde vaakst voorkomende kanker. Door vrouwen zelf een uitstrijkje te laten afnemen zou men de dekkingsgraad kunnen verhogen en zo baarmoederhalskanker vroegtijdig kunnen opsporen. Veel vrouwen ondervinden immers nog drempelvrees om dit te laten doen door een arts. Nu uit dit onderzoek blijkt dat, indien bepaalde PCR testen gebruikt wordt, vrouw dit evengoed zelf kunnen doen. Uit Nederlands onderzoek blijkt bovendien dat de HPV-testen effectiever zijn in het opsporen van baarmoederhalskanker dan het klassieke uitstrijkje. vanaf 2016 zullen in Nederland dan ook de klassieke uitstrijkjes vervangen worden door de HPV-testen. Ook in ons land wordt momenteel een onderzoek gevoerd naar de effectiviteit van de HPV-testen. Na de publicatie van de resultaten zal hieromtrent een advies gevraagd worden aan de Hoge gezondheidsraad. Daarnaast werd recent aan de Universiteit van Antwerpen een nieuwe onderzoeksmethode ontwikkeld die HPV sneller en effectiever kan opsporen. Volgens de onderzoekers kan deze nieuwe onderzoeksmethode ook gebruikt worden voor de primaire screeningsprogramma's en kan dit zeker kostenbesparend zijn. Ik stelde u hierover reeds een mondelinge vraag (5-1271) maar gezien recente ontwikkelingen had ik graag wat meer bijkomende informatie op uw antwoord.

Ik had dan ook volgende vragen voor de geachte minister:

1) Wat is het standpunt van de geachte minister omtrent de bevindingen van deze verschillende onderzoeken. Zal de nieuwe onderzoeksmethode, ontwikkeld door de Universiteit van Antwerpen worden meegenomen in het onderzoek van het KCE?

2) Welke timing voorziet u vooraleer de resultaten van het onderzoek van het KCE bekend zijn?

3) Hoeveel uitstrijkjes worden in ons land jaarlijks afgenomen door artsen? Gelieve de cijfers op te splitsen voor de jaren 2010, 2011, 2012 en 2013.

4) Wat is de dekkingsgraad in België? Welk percentage van vrouwen is reeds getest op baarmoederhalskanker? Hoeveel vrouwen krijgen jaarlijks de diagnose van baarmoederhalskanker? Ook hier graag voor de jaren 2010, 2011, 2012, 2013.

5) Bent u van mening dat, door vrouwen zelf een uitstrijkje te laten afnemen, de dekkingsgraad kan verhogen? Bestaan daar reeds cijfers over?

6) Bent u bereid, indien de resultaten van het onderzoek van het KCE positief zijn, om, net zoals in Nederland het klassieke uitstrijkje te vervangen door de HPV-testen?

7) Bent u bereid maatregelen te nemen om vrouwen de mogelijkheid te bieden dit zelf te doen?

 
Réponse reçue le 12 mars 2014 : Antwoord ontvangen op 12 maart 2014 :

1) L’Unité d’épidémiologie du cancer (UEC) de l’Institut Scientifique de Santé Publique évalue les nouvelles méthodes de prévention des cancers provoqués par le papillomavirus humain (VPH), comme le cancer du col de l’utérus. Les tests précités font partie du champ d’étude de l’UEC. L’UEC travaille en étroite collaboration avec le KCE pour répondre à la question de savoir si les tests de dépistage du VPH devraient également venir remplacer les tests cytologiques en Belgique.

La nouvelle méthode d’analyse qui a été étudiée à l’université d’Anvers est en fait une adaptation d’un test existant aussi disponible en version commerciale (Inno-LIPA SPF10 PCR). Il s’agit d’un test permettant l’identification de 28 génotypes de papillomavirus humain. La nouvelle variante de la méthode permettrait de déceler le VPH plus rapidement (réduction du temps en laboratoire) et plus efficacement. Toutefois, ni la méthode originale ni la version du l’université d’Anvers ne sont validées cliniquement pour le dépistage du cancer du col de l’utérus. Avant d’être intégré à la liste des tests cliniques recommandés pour le dépistage primaire du cancer du col d’utérus, le test doit faire l’objet d’une validation clinique selon un protocole international validé.

2) Le rapport du KCE est attendu dans le courant du deuxième trimestre 2014.

3) La figure 1 présentée ci-dessous expose le nombre de frottis du col de l’utérus interprétés annuellement. Le tableau 1 reprend les statistiques annuelles du nombre de frottis effectués pour les années 2010, 2011 et 2012. L’Institut national d'assurance maladie-invalidité (INAMI) n’a pas encore publié de chiffres pour l’année 2013. On remarque une nette diminution du nombre de frottis à partir de 2009. En juin 2009, de nouveaux numéros de nomenclature ont été introduits (codes spécifiques pour les frottis de dépistage et de suivi). Depuis lors, les frottis de dépistage ne sont plus remboursés qu’une fois toutes les deux années calendrier. Les frottis de suivi peuvent, quant à eux, désormais seulement être réalisés deux fois par an à la suite d’un frottis anormal.

Le 31 mars 2014, l’intervalle entre deux frottis de dépistage sera porté à trois ans. Par ailleurs, le prélèvement et l’interprétation du frottis du dépistage deviennent totalement gratuits pour les patientes (plus de ticket modérateur). L’influence de cette dernière mesure sur le nombre de frottis est encore inconnue.

Tableau 1. Nombre de frottis du col de l’utérus remboursés par l’INAMI par an.

Année

2010

2011

2012

Nombre de frottis effectués

682 556

828 831

759 350

4) La couverture du dépistage en Belgique de ces dernières années (à partir de 2007) est évaluée par l’AIM. Le rapport de cette évaluation n’a pas encore été publié. Les chiffres jusqu’en 2006 (rapports WIV-ISP) avaient déjà été communiqués dans la réponse à votre première question.

Les chiffres relatifs au nombre de cas enregistrés en 2010 et 2011 sont présentés dans le tableau 2. Aucune donnée n’a encore été publiée concernant les années plus récentes. La figure 2 illustre l’évolution de l’incidence du cancer du col de l’utérus entre 2004 et 2011. La tendance est relativement stable.

Tableau 2. Nombre de cas de cancer du col de l’utérus enregistrés, par an, par la Fondation Registre du Cancer.

Année

Nombre

2010

593

2011

623

2012

*

2013

*


5) Une méta-analyse de l’Unité d’épidémiologie du cancer du WIV-ISP montre que le taux de couverture pourrait être augmenté si l’on fournissait un kit d’auto-prélèvement aux femmes qui ne prennent pas part au dépistage de routine. L’envoi d’un kit a ainsi donné lieu à un taux de couverture en moyenne 14 % plus élevé que l’envoi d’une lettre de rappel pour un dépistage classique. Les « gains » en termes de couverture étaient toutefois extrêmement variables (différence absolue de 6 à 30 %). Sur la base de la méta-analyse, il a été convenu qu’il valait mieux prévoir l’auto-prélèvement dans un cadre organisé et que les résultats de l’étude avaient surtout une valeur locale. Il convient d’étudier comment offrir cette méthode à un groupe de population bien défini. En Belgique, il y a également lieu d’examiner en profondeur quel serait le meilleur moyen d’introduire cette technique. Le WIV-ISP est bien placé pour définir des protocoles d’étude bien fondés en concertation avec les Communautés et les universités. En tant que ministre de la Santé publique, j’apporterai mon soutien à ces recherches en Conférence interministérielle Plan Cancer.

6) On ne peut pas préjuger des résultats d’une enquête qui est encore en cours. Les conclusions seront publiées au début de la prochaine législature. Je ne doute pas que le prochain ministre en charge de la santé publique s’intéressera de près aux conclusions et recommandations mises en avant dans ce rapport du KCE.

7) J’ai déjà abordé cet aspect dans ma réponse à la question 5.

1) De Eenheid Kankerepidemiologie (EKE) van het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid evalueert nieuwe methoden voor preventie van kankers verzaakt door het humaan papillomavirus, waaronder ook baarmoederhalkanker. De voornoemde testen en behoren tot het studie domein van EKE. EKE werkt nauw samen met KCE om de vraag te beantwoorden of ook in België HPV screening de cytologische screening zou moeten vervangen.

De nieuwe onderzoeksmethode die in de universiteit Antwerpen werd geëvalueerd is een adaptatie van een bestaande test waarvan ook een commerciële variant bestaat (Inno-LIPA SPF10 PCR). Het is een test die 28 genotypes van het humaan papillomavirus identificeert.

De nieuwe variant zou toelaten om de test vlugger (minder laboratorium tijd) en meer efficiënt uit te voeren. Noch de originele noch de Antwerpse variant van de test zijn klinisch gevalideerd voor screening naar baarmoederhalskanker. Eerst dient een klinische validatie te gebeuren volgens een internationaal gevalideerd protocol alvorens deze test kan opgenomen worden in de lijst van klinische testen die kan aanbevolen worden voor primaire screening naar baarmoederhalskanker.

2) Het KCE rapport zal vermoedelijk in het tweede semester van 2014 afgerond zijn.

3) Onderstaande figuur toont het aantal cervicale uitstrijkjes dat jaarlijks wordt geïnterpreteerd. Het jaarlijks aantal afgenomen uitstrijken in 2010-12 staat in tabel 1. Voor 2013 zijn nog geen cijfers gepubliceerd door het RIZIV. Opmerkelijk is de daling van het aantal uitstrijken na 2009. In juni 2009 zijn nieuwe nomenclatuurnummers ingevoerd (afzonderlijke codes voor uitstrijkjes voor screening en follow-up). Een screeningsuitstrijkje wordt van dan af slechts éénmaal per twee kalenderjaren terugbetaald. Een opvolginsuitstrijk kan slechte tweemaal per kalenderjaar afgenomen worden na een voorafgaande abnormale uitstrijk.

Op 31 maart 2014 is het interval voor screeningsuitstrijkjes op drie jaar gebracht. Bovendien is de afname en lezing van het screeningsuitstrijkje volledig kosteloos voor de vrouw (geen remgeld meer). Het impact van deze laatste maatregel op het aantal afgenomen uitstrijkjes is nog ongekend.

Tabel 1. Aantal afgenomen cervicale uitstrijkjes terugbetaald door het Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeits-verzekering (RIZIV) per jaar.

Jaar

2010

2011

2012

Afgenomen uitstrijken

682,556

828,831

759,350

4) De dekkingsgraad in België over de laatste jaren (2007 en later) wordt momenteel geëvalueerd door IMA. Het rapport van deze evaluatie is nog niet gepubliceerd. De cijfers tot 2006 (WIV rapporten) zijn reeds meegedeeld in het antwoord op uw eerste vraag.

Het aantal gevallen geregistreerd in 2010 en 2011 staat in tabel 2. Er zijn nog geen gepubliceerde gegevens voor latere jaren. De evolutie van de incidentie van baarmoederhalskanker tussen 2004 en 2011 wordt getoond in Figuur 2. De trend is vrij stabiel.

Tabel 2. Aantal gevallen van baarmoederhalskanker geregistreerd door de Stichting Kankerregister per jaar.

Jaar

Aantal

2010

593

2011

623

2012

*

2013

*


5) Uit een meta-analyse van de Eenheid Kankerepidemiologie (WIV), blijkt dat de dekkingsgraad kan verhoogd worden door vrouwen die niet deelnemen aan routine screening een kit voor zelfafname aan te bieden. Bij vrouwen die een zelfafnamekit kregen was de dekkingsgraad gemiddeld 14 % hoger dan bij vrouwen die een herinneringsuitnodiging ontvingen om zich aan te bieden voor een conventionele screening. De winst in dekkingsgraad was echter heel variabel (absoluut verschil in dekkingsgraad variërend van 6 tot 30 %). Uit de meta-analyse werd besloten dat zelfafname best binnen een georganiseerde setting gebeurd, en dat resultaten van studies voornamelijk lokale waarde hebben. Onderzoek is nodig over hoe zelfafname kan worden aangeboden aan een welbepaalde doelbevolking. Ook in België dient eerst grondig onderzoek te worden gedaan over de vraag hoe deze techniek best wordt geïntroduceerd. Het WIV is goed geplaatst om in samenspraak met de Gemeenschappen en universiteiten degelijke onderzoeksprotocollen te ontwikkelen. Ik zal dit onderzoek zeker als minister van Volksgezondheid ondersteunen op de Interministeriële Conferentie van het Kankerplan.

6) We mogen niet vooruitlopen op een onderzoek dat nog niet is afgelopen. De conclusies zullen gepubliceerd worden bij het begin van de volgende legislatuur. De volgende minister verantwoordelijk voor volksgezondheid zal de conclusies en aanbevelingen voortspruitend uit dit KCE rapport zeker ter harte moeten nemen.

7) Mijn antwoord op deze vraag zit reeds vervat in het antwoord op vraag 5.